Een 'muziek'-gedicht van Richard Dehmel

Die Harfe

Unruhig steht der hohe Kiefernforst;
die Wolken wälzen sich von Ost nach Westen.
Lautlos und hastig ziehn die Krähn zu Horst;
dumpf tönt die Waldung aus den braunen Ästen.
Und dumpfer tönt mein Schritt.

Hier über diese Hügel ging ich schon,
als ich noch nicht den Sturm der Sehnsucht kannte,
noch nicht bei euerm urweltlichen Ton
die Arme hob und ins Erhabne spannte,
Ihr Riesenstämme rings.

In großen Zwischenräumen, kaum bewegt,
erheben sich die graugewordnen Schäfe;
durch ihre grüngebliebnen Kronen fegt
die Wucht der lauten und verhaltnen Kráfte
wie damals.

Und Eine steht wie Erdgotts Hand
in fünf gewaltige Finger hochgespalten;
die glänzt noch goldbraun bis zum Wurzelstand
und langt noch höher als die starren alten
einsamen Stämme.

Durch die fünf Finger geht ein zäher Kampf,
als wollten sie sich aneinander zwängen;
durch ihre Kuppen wühlt und spielt ein Krampf,
als rissen sie mit Inbrunst an den Strängen
einer verwunschenen Harfe.

Und von der Harfe kommt ein Himmelston
und pflanzt sich mächtig fort von Ost nach Westen.
Den kenn ich tief seit meiner Jugend schon:
dumpf tönt die Waldung aus den braunen Ästen:
Komm, Sturm, erhöre mich!

Wie hab ich mich nach einer hand gesehnt,
die mächtig ganz in meine würde passen!
wie hab ich mir die Finger wund gedehnt!
die ganze Hand, die konnte Niemand fassen!
Da ballt ich sie zur Faust.

Ich habe mit Inbrünsten jeder Art
mich zwischen Gott und Tier herumschlagen.
Ich steh und prüfe die bestandne Fahrt:
nur eine Inbrunst läßt sich treu ertragen: zur ganzen Welt.

Komm, Sturm der Allmacht, schüttel den starren Forst!
schüttelst auch mich, du urweltliches Treiben.
In scheuen Haufen ziehn die Krähnzu Horst.
Gieb mir die Kraf, einsam zu bleiben
Welt! —

RICHARD DEHMEL (1863-1920)
Uit: Gesammelte Werke Band II (1913)

Portret van hoornist en tenor Klaus Florian Vogt

Op dinsdag 26 januari komt het Duitse regionale (derde) televisienet in Keulen — de Westdeutsche Rundfunk — in de programmareeks Der Meistersinger met een portret van hoornist, tevens tenor, Klaus Florian Vogt.

Gewoonlijk komen we vooral dirigenten, violisten, cellisten, pianisten en zangers tegen in programma's waarin muzikale persoonlijkheden worden geportretteerd. Het feit dat er nu eens een hoornist is uitgekozen, is een aangename bijkomstigheid — in de meest gunstige zin. Die vraag die we daarbij echter terecht kunnen stellen, is deze: zou Klaus Florian Vogt ook voor een gefilmd portret in aanmerking zijn gekomen als deze hoornist niet zou hebben besloten zijn muzikale carrière voort te zetten als tenor.

De bijdrage wordt uitgezonden vanaf 23:20 uur en duurt tot 00:05 uur in de nacht op woensdag 27 januari.

Benefietconcert Auf Flügeln des Gesanges op NDR

Mendelssohn en Jenny Lind

Via de regionale Duitse radiozender NDR Kultur wordt op zondag 24 januari, in het avondprogramma Sonntagsstudio, van 20:00 uur tot 22:00 uur, de registratie van een benefietconcert uitgezonden dat op 16 november 2009 werd gegeven in de Hauptkirche Sankt Nikolai in Hamburg. Deze manifestatie werd georganiseerd onder het motto 88 Tasten — Ein neuer Flügel für Sankt Nikolai. Het thema daarvan was Auf Flügeln des Gesanges — Felix Mendelssohn Bartholdy und die Sängerin Jenny Lind.
Op de programmapagina's van de Nederlandse VPRO-Gids wordt ons in de tot vier regels beperkte ruimte tweemaal dezelfde informatie verstrekt met onder meer de volgende zinsnede:

"Benefietconcert met o.a. zangeres Jenny Lind." Dat valt voor de niet zo klassiek geschoolde lezer niet anders te duiden dan dat genoemde vocaliste zal deelnemen aan het concert. Voor een zangeres houdt ze zich dan wel akelig stil.

Slordige informatie in gids
Nu hebben we bij diverse andere gelegenheden reeds moeten vaststellen hoe slordig die (deel)redactie omgaat met informatie omtrent componisten, hun werken, en de daarvoor beschikbare uitvoerenden. Dat wijst op onverschilligheid, hoge druk en wat niet al aan negatieve aspecten van dat werk. Helaas is dat ook in verband met genoemde Jenny Lind weer aan de orde. Dat zij niet als zangeres aan het concert in kwestie kan deelnemen, ligt besloten in het relatief simpele, doch onomkeerbare, feit dat deze als Zweedse nachtegaal gekwalificeerde kunstenares op 2 november 1887 op 67-jarige leeftijd is overleden.

__________

Afbeelding: De derde bekende daguerrotype van Jenny Lindt, genomen omstreeks september 1850 in de New Yorkse studio van S. en M. Root. Jenny Lind treedt niet meer op.

BBC Radio 3-concert met fin de siècle-meesters

In het programma Performance on 3 van de Britse zender BBC Radio 3 worden op woensdag 20 januari drie werken van componisten gespeeld, die allen tot het culturele fin de sècle  behoren. Het concert, dat tussen 20:00 uur en 22;15 uur zal worden uitgezonden, wordt geopend met het Requiem van Gabriel Fauré (1845-1924), gevolgd door de Derde Symfonie van Albert Roussel (1869-1937), een ten onrecht lange tijd nogal verwaarloosde componist, zeker als men in overweging neemt dat hij in Frankrijk gold als de symfonicus van de eerste helft van de twintigste eeuw bij uitstek.
Tot slot van het concert zal een meesterstuk uit de koker van de componist van de wereldvermaarde Bolero worden gespeeld: het choreografische gedicht La Valse.  Over die compositie heb ik op een uitgebreid artikel gepubliceerd op 29 oktober 2006, te vinden op de fin de siècle-website All art is quite ueseless van Rond1900.nl.
__________
Afbeelding: Albert Roussel.

Max Bruch is Componist van de week op Radio 4

De componist van één van de meest geliefde — en in kwalitatief opzicht tot de hoogste regionenen behorende — concerten voor viool en orkest: dat in g kleine terts, opus 26, geschreven in de jaren 1865/67, is de vijf avonden — van maandag 18 tot en met vrijdag 22 januari — als componist van de week fungerende Duitse muziekmeester Max Bruch (1836-1920). Diezelfde notenmagiër heeft nog twee andere concerten voor viool en orkest gecomponeerd, beide in d kleine terts: opus 44, verschenen in 1877; respectievelijk in 1891: opus 58. Terecht worden deze niet zo hoog geprezen als de beide voorgangers in diezelfde categorie, en mede daardoor worden ze ook veel minder vaak uitgevoerd. Aan de andere kant horen we nog wel eens de Schotse fantasie, eveneens voor viool en orkest in Es-groot, opus 46, geschreven in 1879/80.
Maandagavond, tussen half acht en acht uur is de eerste van de vijf uitzendingen in de nieuwe aflevering van deze reeks.

Tweemaal een Mahler-symfonie op één avond

Mahlers Tiende
Voor al degenen die het eventueel moeilijk hebben gehad met de verwerking van het Adagietto uit Mahlers Vijfde — door een a capella koor tijdens het Middagconcert op Radio 4, dat dit meest befaamde stuk van die componist nu eens heel anders heeft laten horen — zijn er, als mogelijke troost, in de avonduren twee symfonieën te beluisteren van diezelfde geniale muziekmeester.
Als eerste wordt op BBC Radio 3, vanaf 20:00 uur, een concert herhaald uit de reeks BBC Proms 2009. Het tweede onderdeel daarvan is de Symfonie nr. 10— gerealiseerd op basis van schetsen die Gustav Mahler heeft nagelaten. Het Gewandhausorchester Leipzig staat onder leiding van Riccardo Chailly.

De Achtste
Dat concert op de BBC-radio is om kwart over tien uit, zodat er een ruime pauze valt voordat de Mahler-adepten en andere geïnteresseerden kunnen overschakelen naar het televisieprogramma NPS Podium op Nederland 2, waar om 23:50 uur de uitzending zal beginnen van de Achtste Symfonie in Es groot uit 1906, bijgenaamd Sinfonie der Tausend. Daarvoor is een enorm muzikaal apparaat vereist: een groot aantal instrumentalisten en nog veel meer zangers, alsmede doorgaans acht vocale solisten.
Het Rotterdams Philharmonisch Orkest, aangevuld met het Groot Omroepkoor, het Berliner Rundfunkchor, het Jongenskoor Rijnmond en het Haags Matrozenkoor staan, evenals de zangsolisten, onder leiding van Valery Gergiev.

Mahlers Adagietto uit de Vijfde Symfonie bewerkt

Gustav Mahlers beroemdste stuk nu eens geheel anders

In het Middagconcert dat de Tros op maandag 11 januari vanaf 13:03 uur zal uitzenden via onze Radio 4, zal in afdeling C, als tweede onderdeel, onder meer het Adagietto uit de Symfonie nr. 5 in cis kleine terts uit 1901-02, van Gustav Mahler (1860-1911) worden uitgevoerd in een versie die in hoge mate afwijkt van hetgeen de componist in zijn oren lag: in een arrangement voor a capella koor — waarmee de strijkers en de harpen uit Mahlers eigen instrumentatie van dit vrijwel overal ter wereld befaamdste stuk van deze componist worden vervangen. Verantwoordelijk voor die ingreep is de musicoloog en dirigent Clytus Gottwald (*1925). Hij wil de luisteraars van dat wijd verbreide gedeelte uit Mahlers Vijfde — vooral door het gebruik in de film Death in Venice uit 1971 door regisseur Luchino Visconti (1906-1976) — het eens op een volstrekt andere manier laten beleven. Hoezeer dat eventueel de inmiddels eventueel ingeklonken emotie eventueel zal beïnvloeden, zal moeten blijken.
Nu nog fluks een versie met harmoniumbeleiding en ééntje met een close harmony koortje en rond is de vicieuze cirkel.
____________
Afbeelding: Dirigent en musicoloog Clytus Gottwald.

Giovanni Battista Pergolesi: Componist van de week

Wie de goden liefhebben, sterft jong

Als het over componisten gaat die jong zijn gestorven, valt in de meeste situaties alleen de naam Wolfgang Amadeus Mozart, die 'slechts' vijfendertig jaar geworden is. Dat heeft ongetwijfeld vooral te maken met de status van die componist, ook bij niet al te grote bewonderaars van klassieke muziek. Maar er zijn anderen, onder wie eveneens internationaal zeer beroemde muziekmeesters die minder oud werden dan Mozart. Wat te denken van Schubert, die het met vier jaar minder moest doen dan Mozart, of van de componist van de wereldvermaarde opera Norma, Vincenzo Bellini, die eveneens eerder in zijn leven het loodje moest leggen dan Mozart. Absolute topper onder de befaamdheden binnen de muziekgeschiedenis is wel de jongeman, die de bijnaam Spaanse Mozart heeft gekregen: Juan Chrisóstomo de Arriaga, die niet eens twee hele decennia op dit ondermaanse waren vergund; hij werd op dezelfde datum geboren als Mozart: 27 januari, maar dan in 1806, en overleed op 17 januari 1826. Ook de Belg Guillaume Lekeu mocht niet langere dan 24 jaren en één dag onze aarde bevolken: van 20 januari 1870 tot 21 januari 1894.

Al deze bovengenoemde figuren begonnen in ieder geval jong muziek te maken, respectievelijk te componeren. Mozart spande daarbij de kroon in de hoofden van de geïnteresseerden.

Giovanni Battista Pergolesi

Zesentwintig jaar en goed twee maanden waren Giovanni Battista Pergolesi onder de zon beschoren: van 4 januari 1710 tot 16 (of 17) maart 1736. Hij componeerde echter pas gedurende de laatste zes jaar van zijn leven, en wat er in die periode uit zijn ganzenveer is gevloeid, mag er zijn. Het meest bekende werk is zijn Stabat Mater uit 1736. Voorts staat hij bekend als één van de eersten die het publiek een opera buffa (komische opera) voorzette: La Serva Padrone uit 1733.

Bij de Vara op Radio 4 kunt u de werkdagen van deze week elke avond bijna een half uur werken van Pergolesi beluisteren in het kader van de tussen half acht en acht uur uit te zenden afleveringen van de programmareeks Componist van de week. De eerste avond is geheel gewijd aan — gezien de beschikbare tijd slechts delen van — het Stabat Mater.

Henkjan Honing: Iedereen is muzikaal

Opgeslagen in het hoofd

In de komende aflevering van het VPRO-programma Boeken van WIm Brands, dat op zondag 3 januari tussen 11:20 uur en 12:00 uur zal worden uitgezonden via Nederland 1 [1], houdt deze een gespek met muziekwetenschapper Henkjan Honing, wiens boek Iedereen is muzikaal in november nieuw is verschenen en begin december reeds een tweede druk beleefde. Daarin toont hij aan dat luisteraars muzikaler zijn dan ze zelf geloven: voortdurend blijken ze zelf op allerlei manieren muziek te maken, ook degenen onder hen die zichzelf als volstrekt onmuzikaal beschouwen. Het is zelfs uit onderzoek gebleken dat pasgeboren baby's voor ritme hebben. Dat resultaat past aardig — zij het mutatis mutandis — in de uitspraak die wordt toegeschreven aan Hans von Bülow [2]: "Am Anfang war der Rhytmus."

Uit dezelfde onderzoeken is gebleken dat kleuters de maat kunnen houden, en dat volwassen mensen een feilloos gevoel voor timing hebben. Dat laatste zou je overigens met enig journalistiek voorbehoud willen aannemen, zeker als je meer dan eens, als zeer professioneel bekend staande dirigenten zodanig aan het werk hebt gezien dat ze reeds toen de uitkomst van zo'n later onderzoek logenstraften, maar we weten allen dat uitzonderingen de regel (kunnen) bevestigen, en meer zouden passen in het eerste deel van Henkjan Honings boek:Brabbelmuziek.

Die onbeschrijfelijke magie

In het tweede deel komt de magie van de muziek — muziek als mysterie, muziek als taal en muziek als geluid — aan bod, waarna het probleem van de muzikaliteit nader wordt beschouwd.
Deel vier behandelt muziek als cognitie — met dieper gaand onderzoek naar de geheimen van het fenomeen — waarna in deel vijf de afsluiting volgt met een soort Aha-Erlebnis dat betrekking heeft op de muziek die blijkt te zijn opgeslagen in ons hoofd. En de vraag of iemand echt kan leren door te luisteren.

Voorafgaand aan de literatuurlijst (Noten) en het alfabetische Register geeft Henkjan Honing de lezers een Toegift in de vorm van eenCompositie voor twee slagwerkers en een computer; de machine vervult daarbij de functie van van dirigent.Opzettelijk ben ik in deze 'bespreking' niet dieper op de materie ingegaan, in de hoop dat u gaat kijken naar het gesprek dat Wim Brands met Henkjan Honing heeft inBoeken.

__________

[1] Een herhaling valt te zien op zaterdag 9 januari 's ochtends om 10:00 uur, weer op Nederland 1.

[2] Hans von Bülow (1830-1894), dirigent, componist en pianist. Hij werd de schoonzoon van Franz Liszt door in 1857 met diens dochter Cosima (1837-1930) in het huwelijk te treden. Deze ruilde Bülow echter in voor diens collega Richard Wagner (1813-1883), als wiens echtgenote vanaf 1869, en later als diens weduwe, ze verder door het leven zou gaan.
__________

Henkjan Honing — Iedereen is muzikaal — Wat we weten over het luisteren naar muziek. 192 pag., paperback, met illustraties. Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam, 2009. ISBN 978-90-468-0598-5.

___________

Afbeeldingen

1. Voorzijde van de paperback Iedereen is muzikaal.

2. Henkjan Honing, universitair hoofddocent muziekcognitie (Universiteit van Amsterdam). Foto: Eduard Lampe.

Nederlands Blazers Ensemble op podium en op cd

Op podium van muziektempel

Heden, op Nieuwjaarsdag van 2010, zal het Nederlands Blazers Ensemble zijn inmiddels traditionele Nieuwjaarsconcert geven op het podium van het Concertgebouw te Amsterdam. Daarvan kunt u een rechtstreeks verslag volgen op de televisiezender Nederland 2, tussen 20:20 uur en ongeveer 22:00 uur. Tijdens dat gebeuren treden de winnaars van de wedstrijd voor jonge componisten eveneens op. Elf maanden tevoren, op de beide eerste dagen van februari 2009, heeft ditzelfde ensemble ook een — inmiddels gedenkwaardig — optreden verzorgd in een andere, inmiddels internationaal vermaarde en tevens bekroonde entourage voor concerten — het Muziekgebouw aan 't IJ — gegeven, samen met het Hilliard Ensemble en solisten.

Op cd: Una Iliade

Bij die gelegenheid ging het om een opdracht-werk dat door bovengenoemde musici werd uitgevoerd: Una Iliade, in 2008 gecomponeerd door Guido Morini (*1959), als vervolg op diens zes jaar eerder gerealiseerde Una Odisssea, eveneens een opdracht-werk van het NBE. Homerus heeft de beide werken weliswaar in omgekeerde, want logische volgorde geschreven, maar dat is inmiddels ook alweer zo'n drieduizend jaar geleden, en voor de inhoudelijke schoonheid van de toenmalige tekst en de huidige muziek maakt het helemaal niets uit.

Het libretto voor Una Iliade werd geschreven door de tenor Marco Beasley (*1957), die is gespecialiseerd in de muziek uit de Barok en de Renaissance, en dat is te horen aan zijn bijdrage als zanger inUna Iliade, dat — hoe nieuw het werk ook moge zijn — zonder kennis van nadere gegevens in de tijd van Monteverdi geplaatst zou kunnen worden, ware het niet dat in de begeleiding onder meer een piano en een klarinet voorkomen, waardoor het eventuele gevoelsmatige (voor)oordeel moet worden aangepast.

Klein jubileum

Heden, 1 januari 2010, vieren het Nederlands Blazers Ensemble (met contrabas en harp), Guido Morini en Marco Beasley, het bescheiden maar onontkoombare jubileum van tien jaar samenwerking: op 1 januari 2000 stonden zij samen voor de eerste keer op het podium van de muziektempel onder de stenen lier aan de Van Baerlestraat.

Van Una Iliade met zestien onderdelen is een compact disc gemaakt die recentelijk werd uitgebracht. Naast de bijna zeventig minuten muziek op het spiegelplaatje is het bijbehorende cd-boekje niet alleen voorzien van de gebruikelijke biografische gegevens van de solisten en de twee ensembles, maar tevens rijk geïllustreerd met kleurenfoto's. De complete tekst van Una Iliade is eveneens opgenomen, drietalig zelfs: naast het Italiaanse origineel is een Nederlandse vertaling opgenomen, en in een derde kolom, in aan afwijkende kleur, ook nog een Engelse. De tekst van de dertiende track daarentegen is zodanog gemengd dat er geen vertalingen zijn opgenomen.

__________

Nederlands Blazers Ensemble: Guido Morini — Una Iliade. Marco Beasley, tenor; Guido Morini, piano; The Hilliard Ensemble: William Purefoy, countertenor; Roger Covey-Crump, tenor: Steven Harrold, tenor; Gordon Jones, bariton. Nederlands Blazers Ensemble.
Opgenomen op 1 en 2 februari 2009 in het Muziekgebouw aan 't IJ, Amsterdam.
Een productie van NBE-LIVE en de NPS. NBECD024.

____________

Afbeeldingen

1. Guido Morini, componist van Una Iliade, speelt de pianopartij in de uitvoering van zijn eigen werk.

2. Tenor Marco Beasley in actie.

3. Voorzijde van de cd met daarop Una Iliade.