Tweemaal Bachs Brandenburgse Concerten: Radio 4

ZaterdagMatinee-Live

De in totaal zes, over de gehele wereld, bijkans tot in elke uithoek, vermaarde Brandenburgse Concerten van Johann Sebastian Bach (1685-1750) werden gecomponeerd in 1721. Bach heeft ze opgedragen aan Christian Ludwig, Markgraaf van Brandenburg, waardoor deze reeks concerti grossi bekend geworden is onder de naam Brandenburgse Concerten.

Op 29 mei wordt de complete serie van zes concerten in het muziekprogramma ZaterdagMatinee-Live via Radio 4 uitgezonden vanaf 14:15 uur. De titel van dat radioprogramma geeft al aan dat het om een rechtstreekse uitzending van een concert gaat. De ZaterdagMatinee wordt van oudsher gegeven in de grote zaal van het Concertgebouw te Amsterdam. Voor deze gelegenheid is een optreden gepland van het Franse ensemble les Musiciens du Louvre onder leiding van Marc Minkowski.

Informatie en muziek vooraf
Voorafgaande aan het concert wordt, op dezelfde Nederlandse radiozender, vanaf 13:02 uur, het programma ZaterdagMatinee — Het eerste uur gepresenteerd als voorbeschouwing op het Matinee-concert in aansluiting. Daarin wordt muziek ten gehore gebracht en informatie verstrekt. De muziekmiddag is om 17:00 uur alweer ten einde.

Herhaling in Zaterdag jongstleden

Zoals dat tegenwoordig gebruikelijk is, wordt op de dinsdag volgend op de zaterdag in kwestie — in dit geval is dat op 1 juni — het concert herhaald in het programma Zaterdag jongstleden, dat zal worden uitgezonden tussen 20:02 uur en 23:00 uur.

__________

Afbeelding: Dirigent Marc Minkowski.

Portret van componist Alvin Lucier op Radio 6

Op zaterdag 29 mei komt de Amerikaanse componist Alvin Lucier, geboren op 14 mei 1931 — die als pionier van de Amerikaanse experimentele muziek wordt beschouwd — naar Nederland om deel te nemen aan de Haagse manifestatie Dag in de branding: een ééndaags muziekfestival voor actuele muziek in de Residentie van ons land.
De composities die Alvin Lucier realiseert, kunnen worden gezien als een methode voor het onderzoek naar de talrijke eigenschappen die he fenomeen geluid bezit; daarbij speelt de resonantie van voorwerpen een belangrijke rol, maar eveneens de resonantie binnen gesloten ruimtes en die in de atmosfeer zijn van niet geringe betekenis. In het logische vervolg daarvan ligt de importantie van de locatie waar de uitvoering van de muziek in casu wordt uitgevoerd.
Een week voorafgaande aan die Haagse gebeurtenis wordt — in de nacht van zaterdag 22 op zondag 23 mei, tussen 00:02 uur en 01:02 uur, op Radio 6 een portret geschetst van Alvin Lucier. De samenstelling van dat programma komt voor rekening van Armeno Alberts, die tevens de presentatie verzorgt.
Meer over Dag in de branding binnenkort op deze site.

__________

Afbeelding: Deel van een foto van Alvin Lucier, overgenomen van diens officiële website.

Mahlers Zesde Symfonie vrijdag op BBC Radio 3

Op vrijdag 21 mei presenteert de Britse zender BBC Radio 3 in het klassieke muziekprogramma Performance on 3, dat tussen 20:00 uur en 22:15 uur kan worden beluisterd, als eerste onderdeel de Zesde Symfonie van Gustav Mahler, uit te voeren door het BBC National Orchestra of Wales onder leiding van de Nederlandse dirigent Jacques van Steen. Deze ongeveer anderhalf uur durende symfonie is een fascinerend stuk bekentenisliteratuur in muzikale gedaante.
Een uitgebreid artikel daarover, met achtergronden en een technische toelichting met illustraties is te vinden op de site All art is quite useless van Rond1900.nl over de cultuur van het fin de siècle, onlangs — om  precies te zijn op 1o mei jongstleden — opnieuw gepubliceerd.

Klein concert vanwege 180 jaar Karl Goldmark

De op 18 mei 1830, als zoon van een Joodse cantor in Hongarije, geboren Karl Goldmark heeft gedurende zijn leven tevens als Oostenrijks componist gegolden. Voordat hij echter als scheppend kunstenaar aan de slag kon, heeft hij als violist in orkesten van diverse theatergroepen in zijn geboorteland en in Oostenrijk.
Ter gelegenheid van het feit dat zijn geboorte heden exact 180 jaar geleden plaatsgreep, wordt op de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, vanavond tussen 19:30 uur en 20:00 uur diens Strijkkwartet in D, opus 8, uit 1860 — en voor het eerst uitgevoerd in 1870 te Wenen — gespeeld door het Fourth Dimension String Quartet, in het programma Musica.
Naast zijn werkzaamheid in de sfeer der kamermuziek, vocale werken, opera's en nog componerend in andere disciplines, is zijn roem vooral overeind gebleven door zijn Vioolconcert, opus 35 — waarvan het jaar van ontstaan nog onzeker is —, alsmede door zijn Ländliche Hochzeits-Sinfonie, opus 26 (1877).
Karl Goldmark overleed op 2 januari 1915.

Twee wereldpremières bij Nieuw Ensemble

Live vanuit Muziekgebouw aan 't IJ
In het muziekprogramma De donderdagavondserie dat wordt uitgezonden via Radio 4 — in dit geval op donderdag 13 mei, vanaf 20:02 uur, live vanuit het Muziekgebouw aan 't IJ te Amsterdam — zal het Nieuw Ensemble een optreden verzorgen onder leiding van Ed Spanjaard, met solistische medewerking van violiste Jennifer Koh. Deze musici zullen samen drie composities voorstellen, waarvan twee wereldpremières.
Het concert zal worden geopend met een zo langzamerhand klassiek geworden stuk van de middelste van de drie vertegenwoordigers van de Wiener Schule — welke ten onrechte veelal als Neue Wiener Schule wordt geafficheerd —: Anton von Webern (1883-1945) [1]. Van hem worden de Vijf stukken voor orkest opus 10 gespeeld.

Wereldpremières
Als eerste wereldpremière zal een stuk voor ensemble, getiteld Mudra, gereedgekomen in 2010 en geraliseerd door de Belgische componist Wim Henderickx (geboren 1962). Dit opus heeft een lengte van ongeveer zevenentwintig minuten.
Voordat uitvoerenden aan de andere allereerste uitvoering van een ander werk van een andere componist — Klas Torstenssen (geboren 1951) toekomen — en dat is na de pauze — zullen de orkeststukken van Anton von Webern worden herhaald. Althans, zo staat het in de opsomming van de composities in het persbericht dat we ontvingen. In de programmagegevens van Radio 4 wordt dat niet expliciet — doch evenmin impliciet — vermeld.
In ieder geval is het laatste werk van de avond bestemd voor het ensemble met een toegevoegde soliste, die de partij in het Concert voor viool en orkest van Klas Torstenssen zal interpreteren. 
__________
[1] Voor het geval u ze even niet allemaal op een rijtje heeft: de beide andere heren van deze stroming waren (en zijn) Arnold Schönberg (1874-1951) en Alban Berg (1885-1935).
____________
Afbeeldingen
1. De Belgische componist Wim Henderickx. (Foto © P. Maes.)
2. De Zweedse componist Klas Torstenssen. (Foto © Mikael Grönberg.)

Slotconcert in NNO-seizoen biedt deze week opnieuw drie fin de siècle composities

Eerder dan in het verleden
In mijn jeugd en jonge(re) jaren werd het concertseizoen van de GOV, later NFO, in Groningen dikwijls pas eind juni afgesloten, en veelal met een Beethoven-serie die zich over die hele maand uitstrekte. Weliswaar werd het laatste concert allengs vroeger gegeven, maar toch nog heel lang in juni. Pas toen de beide noordelijke ensembles tot één groot symfonieorkest werden samengevoegd — en het aantal abonnementsconcerten in de stad Groningen aanvankelijk werd teruggebracht tot minder dan de helft van de ongeveer veertig die we tal van jaren voor de samenvoeging gewend waren —, werd niet zelden het laatste concert nog vroeger gegeven in verband met verbintenissen die het orkest had met betrekking tot jeugdconcerten en andere zaken.

Programma deze week
Dit jaar worden de laatste concerten — met één programma — voor de tweede helft van de maand mei reeds gegeven: donderdag 13 mei in Drachten, vrijdag 14 mei in Groningen en zaterdag 15 mei in Rotterdam. Chef-dirigent Michel Tabachnik staat bij die gelegenheden op de bok.
Het concert van het Noord Nederlands Orkest deze week bestaat uit drie onderdelen, die alle veelvuldig zijn gespeeld in het nu bijna anderhalve eeuw bestaande ensemble van Groningen.
Als eerste Til Eulenspiegels lustige Streiche, opus 28, uit 1895 van Richard Strauss (1864-1949), gevolgd door het nog altijd even fascinerende Vioolconcert in d-klein, opus 47 uit 1905 van Jean Sibelius (1865-1957), met de Hongaarse violist Barnabás Kelemen.
De avond wordt in alle drie gevallen besloten met de Zesde Symfonie, Pathétique in b-klein, opus 74, uit 1893 van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893).

Terugblik
In het seizoen 1984-1985 heeft Michel Tabachnik twee concerten, eind november, met het toen nog Noordelijk Filharmonisch Orkest gegeven: het eerste — twee avonden in Groningen, en éénmaal in Assen en Veendam — met cellist Colin Carr (Saint-Saëns) en de Pathétique van Tsjajkovski — waarbij, ondanks het signaal van de dirigent, zoals zo dikwijls een applaus kwam na het derde deel, maar dan moet het pièce de résistance nog komen.
Toen had Michel Tabachnik een kleiner orkest ter beschikking [1] dan nu het geval is, aangezien het gerommel vanuit Den Haag, door minister Brinkman en consorten, al voor veel onrust zorgde (en niet alleen bij het NFO).
Het publiek, dat zeer opgetogen was, bleek dat de week erna, op de laatst dag van november eveneens, toen de Bach-variaties van Johann Nepomuk David (1895-1977) werden gevolgd door het Concert voor viool en orkest in a-klein, opus 99 van Dmitri Sjostakovitsj met Boris Belkin als solist — en de Derde Symfonie van Sergej Prokofjev.
Tijdens de pauze vertelde iemand uit het orkestbestuur vol trots dat die voortreffelijke dirigent het seizoen daarna zes weken achtereen met het orkest zou komen werken. Helaas gingen die plannen niet door, en werd er naar buiten toe ook niet over gerept. Ik heb het vermoeden dat Tabachnik gewoon heeft afgezegd.
__________
[1] In principe bestond het NFO-strijkercorps toen nog uit 12/10/8/8/6, maar er waren al flink waren vacatures als gevolg van pensionering en vertrek naar het westen des lands: de leegloop, veroorzaakt door de onduidelijkheden van de kant van 'Den Haag', was begonnen. 
____________
Afbeeldingen
1. Componist Pjotr Iljitsj Tsjajkovski. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1982. (Archief Heinz Wallisch, tevens ©.)
2. Dirigent Michel Tabachnik. Foto uit 1984, overgenomen uit het toenmalige NFO-Magazine van november 1984.

Dmitri Sjostakovitsj Zevende Symfonie komend weekeinde tweemaal in Noord-Nederland

"Neem een Rus"
Niet al te lang voordat Viktor Libermann (1931-1999), in de laatste periode van zijn leven chef-dirigent van het Noord Nederlands Orkest, aan de gevolgen van een ongeneeslijke ziekte is overleden, zou hij met zijn ensemble de Zevende Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj uitvoeren. De omstandigheden hebben er  echter toe geleid dat het werk van het programma werd genomen.
In één van de laatste gesprekken die de dirigent met de leiding van het ensemble heeft gevoerd, luidde zijn advies me betrekking tot zijn opvolging, opnieuw een Rus te contracteren. Die raad werd ter harte genomen en als chef op de NNO-bok verscheen Alexander Vedernikov. Diens entree met een opera-avond was bovengemiddeld positief en werd door pers en publiek ook als zodanig ervaren. Helaas werd dat niveau tijdens Vedernikovs dirigentschap niet opnieuw gehaald, en lag de kwaliteit van optredens met de Russische gastdirigent Nikolaj Aleksejev zo'n zes categorieën hoger.

Dikwijls de Vijfde
Aleksejev voerde met het NNO diverse symfonieën van Sjostakovitsj uit: de Vijfde, de Elfde en de Achtste. Die laatste werd enkele seizoenen geleden gerealiseerd en zou meteen het vooralsnog laatste concert van deze, terecht zo hoog aangeschreven dirigent, worden met dit orkest. Na die Elfde stond in het seizoen daarna weliswaar de daaraan onverbrekelijk verbonden Twaalfde van Sjostakovitsj gepland, maar deze werd op het laatste moment van het programma afgevoerd en door de Vijfde vervangen. Een opvallend vaak voorkomende keuze, vooral in de loop van de laatste halve eeuw van het noordelijkste symfonieorkest van ons land.
Kort na het aantreden van Roelof Krol als eerste dirigent van het (toen) Noordelijk Filharmonisch Orkest — met ingang van het honderdste seizoen van het, aanvankelijk stedelijke, orkest van Groningen — plaatste deze de Eerste Symfonie van Sjostakovitsj op het programma, in diezelfde periode werd in de grote concertzaal van De Harmonie de Vijfde van diezelfde componist gespeeld onder gastdirigent Henri Arends van het Noordhollands Philharmonisch Orkest. Weer enkele seizoenen klonk in die zaal opnieuw die Vijfde, toen onder gastdirigent André Vandernoot.

Sjostakovitsj-symfonieën in Groningen
In de laatste Harmonie-periode zou men in Groningen Sjostakovitsj' Zevende hebben kunnen horen als de verantwoordelijken van de stad bereid geweest waren een concert in die zaal te organiseren. Het Russisch Staats Symfonieorkest onder leiding van Jevgeni Svetlanov was op tournee en deed enkele Nederlandse steden aan. De Groningse overheid weigerde echter — zonder twijfel mede ingegeven door de vergevorderde plannen met betrekking tot de sloop van één van 's werelds in akoestisch opzicht beste concertzalen — De Harmonie als concertzaal te exploiteren: alleen het NFO en in het kader van dat ensemble genodigde instituten konden aldaar optreden.
Na het vertrek van de Harmonie,  via de Evenementenhal, naar De Oosterpoort bleef de Vijfde van Sjostakovitsj favoriet: Luis-Antonio Garcia-Navarro (1941-2001) leidde die symfonie in 1975, Charles de Wolff en Anton Kersjes volgden in de jaren tachtig.
De Tiende Symfonie van de Russische grootmeester volgde in het seizoen 1983-84 onder leiding van de in die dagen vaste gastdirigent Andrzej Markowski (1924-1986), enkele jaren later volgde de Negende onder Junichi Hirokami.
Tijdens één van de samenwerkingsconcerten van het NFO met het toen nog bestaande Frysk Orkest werd in 1987 de Achtste uitgevoerd onder leiding van Marcello Viotti (1954-2005).
Toen met zestig strijkers (op basis van acht contrabassen), in de bovengenoemde uitvoering onder Aleksejev, enkele jaren geleden, waren dat er maar vijftig meer (op basis van zes bassen), al moet gezegd dat dit onder Aleksejevs bezielende leiding — en de relatieve ondiepte van de Oosterpoort-zaal — geen probleem vormde.

De Zevende: Leningrad 
Bij de Zevende zou een tekort aan strijkers wel eens problemen kunnen geven, aangezien er een sterk bezet apparaat aan overige instrumenten tegenover staat. Dat bleek onder meer tijdens een uitvoering door een voor die gelegenheid samengesteld ensemble van twee radio-orkesten voor een ZaterdagMatinee in het Concertgebouw van Amsterdam. Dirigent was toen Valery Gergiev. Aangezien ik die uitvoering op de buis heb gevolgd, heb ik de aantallen strijkers niet exact kunnen vaststellen, maar het leek erop dat dit er vierentachtig waren, een aantal dat vaker is genoemd in verband met dat opus.
Nu mogen we ervan uitgaan dat het NNO dit aantal niet zal kunnen realiseren, en dat is, gezien de omvang van de beide zalen waarin dit werk zal worden gespeeld, ook geen vereiste.
Met zestig strijkers tegenover ruim veertig overige instrumenten moet dat in het bestaande kader van Groningen en Leeuwarden eveneens tot het gewenste resultaat kunnen leiden. Michail Jurowski — "Neem een Rus!" —  die voor deze concerten is gecontracteerd, geniet een uitstekende reputatie, zodat we dan ook reikhalzend uitzien naar een live-uitvoering van de Zevende Symfonie van Dmitri Sjostakovitj, voltooid in 1941, tijdens het beleg van Leningrad. De naam van die stad is eveneens de titel waaronder die symfonie bekend geworden is.

Bezetting
De Zevende Symfonie heeft als bezetting 3 fluiten, piccolo en altfluit; 2 hobo's, Engelse hoorn; 2 klarinetten, Es-klarinet, basklarinet; 2 fagotten, contrafagot; 8 hoorns; 6 trompetten, 6 trombones, tuba, 3 kleine trommen, grote trom, pauken, bekkens, triangel, xylofoon, tamboerijn en tam-tam; 2 harpen; piano; en strijkwintet in grote bezetting.

Overige werken
Het concert, dat bestaat uit werken welke refereren aan oorlogsgeweld — met name tijdens de Tweede Wereldoorlog, zal worden geopend met Threnody (Klaagzang) voor 52 strijkers van Krysztof Penderecki (*1933). De componist heeft, nadat hij zelf de eerste uitvoering had gehoord, dit opus — geschreven in de jaren 1960-1961 — opgedragen aan de slachtoffers van Hiroshima.
Het tweede werk voor de pauze is het wereldvermaarde Warsaw Concerto voor piano en orkest uit 1941: filmmuziek van Richard Addinsell (1901-1977), die het concertpodium heeft gehaald. Zo ook in Groningen, begin jaren zeventig, uitgevoerd tijdens een zomerconcert van het NFO in de Evenementenhal, geleid door Claude Monteux. Soliste in Groningen en Leeuwarden is Anastasia Goldberg, die onlangs nog met het orkest onder leiding van Stefan Vladar optrad tijdens het Beethoven Festival.
Meer hierover kunt u in onze kolommen lezen na de optredens, vrijdag 7 mei in De Oosterpoort te Groningen, om 20:15 uur (gratis inleiding vooraf om 19:00 uur), en op zondag 9 mei in Leeuwarden, 's middags vanaf 15:00 uur. (Inleiding om 14:00 uur).
____________
Afbeeldingen
1. Dmitri Sjostakovitsj. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1984. (Collectie Heinz Walisch, tevens ©.)
2. Dirigent Michail Jurowski.
3. Krysztof Penderecki. Foto genomen te Gdansk, 2008.