Dmitri Sjostakovitsj Zevende Symfonie komend weekeinde tweemaal in Noord-Nederland

"Neem een Rus"
Niet al te lang voordat Viktor Libermann (1931-1999), in de laatste periode van zijn leven chef-dirigent van het Noord Nederlands Orkest, aan de gevolgen van een ongeneeslijke ziekte is overleden, zou hij met zijn ensemble de Zevende Symfonie van Dmitri Sjostakovitsj uitvoeren. De omstandigheden hebben er  echter toe geleid dat het werk van het programma werd genomen.
In één van de laatste gesprekken die de dirigent met de leiding van het ensemble heeft gevoerd, luidde zijn advies me betrekking tot zijn opvolging, opnieuw een Rus te contracteren. Die raad werd ter harte genomen en als chef op de NNO-bok verscheen Alexander Vedernikov. Diens entree met een opera-avond was bovengemiddeld positief en werd door pers en publiek ook als zodanig ervaren. Helaas werd dat niveau tijdens Vedernikovs dirigentschap niet opnieuw gehaald, en lag de kwaliteit van optredens met de Russische gastdirigent Nikolaj Aleksejev zo'n zes categorieën hoger.

Dikwijls de Vijfde
Aleksejev voerde met het NNO diverse symfonieën van Sjostakovitsj uit: de Vijfde, de Elfde en de Achtste. Die laatste werd enkele seizoenen geleden gerealiseerd en zou meteen het vooralsnog laatste concert van deze, terecht zo hoog aangeschreven dirigent, worden met dit orkest. Na die Elfde stond in het seizoen daarna weliswaar de daaraan onverbrekelijk verbonden Twaalfde van Sjostakovitsj gepland, maar deze werd op het laatste moment van het programma afgevoerd en door de Vijfde vervangen. Een opvallend vaak voorkomende keuze, vooral in de loop van de laatste halve eeuw van het noordelijkste symfonieorkest van ons land.
Kort na het aantreden van Roelof Krol als eerste dirigent van het (toen) Noordelijk Filharmonisch Orkest — met ingang van het honderdste seizoen van het, aanvankelijk stedelijke, orkest van Groningen — plaatste deze de Eerste Symfonie van Sjostakovitsj op het programma, in diezelfde periode werd in de grote concertzaal van De Harmonie de Vijfde van diezelfde componist gespeeld onder gastdirigent Henri Arends van het Noordhollands Philharmonisch Orkest. Weer enkele seizoenen klonk in die zaal opnieuw die Vijfde, toen onder gastdirigent André Vandernoot.

Sjostakovitsj-symfonieën in Groningen
In de laatste Harmonie-periode zou men in Groningen Sjostakovitsj' Zevende hebben kunnen horen als de verantwoordelijken van de stad bereid geweest waren een concert in die zaal te organiseren. Het Russisch Staats Symfonieorkest onder leiding van Jevgeni Svetlanov was op tournee en deed enkele Nederlandse steden aan. De Groningse overheid weigerde echter — zonder twijfel mede ingegeven door de vergevorderde plannen met betrekking tot de sloop van één van 's werelds in akoestisch opzicht beste concertzalen — De Harmonie als concertzaal te exploiteren: alleen het NFO en in het kader van dat ensemble genodigde instituten konden aldaar optreden.
Na het vertrek van de Harmonie,  via de Evenementenhal, naar De Oosterpoort bleef de Vijfde van Sjostakovitsj favoriet: Luis-Antonio Garcia-Navarro (1941-2001) leidde die symfonie in 1975, Charles de Wolff en Anton Kersjes volgden in de jaren tachtig.
De Tiende Symfonie van de Russische grootmeester volgde in het seizoen 1983-84 onder leiding van de in die dagen vaste gastdirigent Andrzej Markowski (1924-1986), enkele jaren later volgde de Negende onder Junichi Hirokami.
Tijdens één van de samenwerkingsconcerten van het NFO met het toen nog bestaande Frysk Orkest werd in 1987 de Achtste uitgevoerd onder leiding van Marcello Viotti (1954-2005).
Toen met zestig strijkers (op basis van acht contrabassen), in de bovengenoemde uitvoering onder Aleksejev, enkele jaren geleden, waren dat er maar vijftig meer (op basis van zes bassen), al moet gezegd dat dit onder Aleksejevs bezielende leiding — en de relatieve ondiepte van de Oosterpoort-zaal — geen probleem vormde.

De Zevende: Leningrad 
Bij de Zevende zou een tekort aan strijkers wel eens problemen kunnen geven, aangezien er een sterk bezet apparaat aan overige instrumenten tegenover staat. Dat bleek onder meer tijdens een uitvoering door een voor die gelegenheid samengesteld ensemble van twee radio-orkesten voor een ZaterdagMatinee in het Concertgebouw van Amsterdam. Dirigent was toen Valery Gergiev. Aangezien ik die uitvoering op de buis heb gevolgd, heb ik de aantallen strijkers niet exact kunnen vaststellen, maar het leek erop dat dit er vierentachtig waren, een aantal dat vaker is genoemd in verband met dat opus.
Nu mogen we ervan uitgaan dat het NNO dit aantal niet zal kunnen realiseren, en dat is, gezien de omvang van de beide zalen waarin dit werk zal worden gespeeld, ook geen vereiste.
Met zestig strijkers tegenover ruim veertig overige instrumenten moet dat in het bestaande kader van Groningen en Leeuwarden eveneens tot het gewenste resultaat kunnen leiden. Michail Jurowski — "Neem een Rus!" —  die voor deze concerten is gecontracteerd, geniet een uitstekende reputatie, zodat we dan ook reikhalzend uitzien naar een live-uitvoering van de Zevende Symfonie van Dmitri Sjostakovitj, voltooid in 1941, tijdens het beleg van Leningrad. De naam van die stad is eveneens de titel waaronder die symfonie bekend geworden is.

Bezetting
De Zevende Symfonie heeft als bezetting 3 fluiten, piccolo en altfluit; 2 hobo's, Engelse hoorn; 2 klarinetten, Es-klarinet, basklarinet; 2 fagotten, contrafagot; 8 hoorns; 6 trompetten, 6 trombones, tuba, 3 kleine trommen, grote trom, pauken, bekkens, triangel, xylofoon, tamboerijn en tam-tam; 2 harpen; piano; en strijkwintet in grote bezetting.

Overige werken
Het concert, dat bestaat uit werken welke refereren aan oorlogsgeweld — met name tijdens de Tweede Wereldoorlog, zal worden geopend met Threnody (Klaagzang) voor 52 strijkers van Krysztof Penderecki (*1933). De componist heeft, nadat hij zelf de eerste uitvoering had gehoord, dit opus — geschreven in de jaren 1960-1961 — opgedragen aan de slachtoffers van Hiroshima.
Het tweede werk voor de pauze is het wereldvermaarde Warsaw Concerto voor piano en orkest uit 1941: filmmuziek van Richard Addinsell (1901-1977), die het concertpodium heeft gehaald. Zo ook in Groningen, begin jaren zeventig, uitgevoerd tijdens een zomerconcert van het NFO in de Evenementenhal, geleid door Claude Monteux. Soliste in Groningen en Leeuwarden is Anastasia Goldberg, die onlangs nog met het orkest onder leiding van Stefan Vladar optrad tijdens het Beethoven Festival.
Meer hierover kunt u in onze kolommen lezen na de optredens, vrijdag 7 mei in De Oosterpoort te Groningen, om 20:15 uur (gratis inleiding vooraf om 19:00 uur), en op zondag 9 mei in Leeuwarden, 's middags vanaf 15:00 uur. (Inleiding om 14:00 uur).
____________
Afbeeldingen
1. Dmitri Sjostakovitsj. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1984. (Collectie Heinz Walisch, tevens ©.)
2. Dirigent Michail Jurowski.
3. Krysztof Penderecki. Foto genomen te Gdansk, 2008.