BBC-Proms 2010: Negende Symfonie van Bruckner

Laatste krachtsinspanning

Vrijwel een decennium — het laatste van zijn aardse bestaan — heeft Anton Bruckner (1824-1896) gewerkt aan zijn laatste symfonie met het nummer negen, echter niet de negende in volgorde, aangezien hij voor zijn Eerste reeds enige symfonieën had gecomponeerd, waarvan er een de benaming de Nulde draagt.

Ondanks het feit dat er slechts drie van de beoogde vier delen [1] konden worden afgerond, heeft het opus toch nog een lengte van zestig minuten. Net als in de Zevende en de Achtste Symfonie van deze componist komen bij de acht hoorns, alternerend met het derde en vierde paar daarvan, vier Wagner-tuba's voor: twee tenortuba's en twee baritontuba's.
De overige orkestbezetting bestaat uit drievoudige houtblazers, drie trompetten, drie trombones, contrabastuba, pauken en sterk bezet strijkkwintet, zo mogelijk op basis van zes contrabassen. De harp (dreifach womöglich), die voor het eerst bij deze componist in de Achtste een rol speelde, komt in deze Negende niet opnieuw voor.

Première pas in de twintigste eeuw

De symfonie — "dem lieben Gott gewidmet"— is tijdens het leven van de componist niet uitgevoerd. De première werd gerealiseerd in het jaar dat de partituur ook in druk is verschenen: op 11 februari 1903 te Wenen. Dirigent was toen Ferdinand Löwe (1865-1925).

Meer informatie met betrekking tot dit opus kunt u vinden in een artikel, eveneens van heden, op de redactioneel aan dit weblog gelieerde site Muziek en mensen.

[1] 1. Feierlich, Misterioso. 2 Scherzo. Bewegt, lebhaft. 3. Adagio. Langsam, feierlich.

____________

Afbeeldingen

1. Wagner-tuba.

2. Dirigent Ferdinand Löwe omstreeks 1898.

Aandacht voor pianist Edwin Fischer op Radio 4

In het Vara-programma Pianistenuur, dat door Radio 4 op zaterdag 28 augustus tussen 17:02 uur en 18:00 uur wordt uitgezonden, wordt de aandacht gericht op één der meest roemruchte pianisten uit de twintigste eeuw: Edwin Fischer (1886-1960). Tijdens die uitzending wordt de tijd verdeeld tussen twee componisten: Franz Schubert (1797-1828) en Ludwig van Beethoven (1770-1827). Van de eerst genoemde worden twee Impromptu's uitgevoerd: D899, nr. 1 en D899, nr. 2. Daartussenin hoort u het Concert voor piano en orkest nr. 4 — in G grote terts, opus 58 uit 1807 — van de Weense Titaan met die ietwat Nederlands aandoende familienaam. Die laatste compositie wordt door Edwin Fischer gespeeld met ondersteuning van het Philharmonia Orchestra.

Arvo Pärt is componist van de Week op Radio 4

Op 11 september aanstaande zou de van oorsprong Estlandse componist Arvo Pärt de driekwart eeuw van zijn bestaan op dit ondermaanse moeten afronden. Geruime tijd heeft deze muziekmeester seriële muziek gecomponeerd, maar het Sovjet-regime heeft hem daarom zeer tegengewerkt, aangezien de machthebbers in Moskou van mening waren dat de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen onderdeel van het grote Russische rijk deel uitmaakten, en zich dienovereenkomstig hebben gedragen.
Als gevolg van de chicanes — een methode die de heren in het Kremlin, en de in hun dienst staande beulsknechten, uitstekend beheersten, raakte de componist in een persoonlijke crisis en schakelde hij, als gevolg daarvan, over op een 'wijze en atmosfeer' van componeren die de benaming heilig minimalisme heeft gekregen. In 1980 zegde Arvo Pärt zij vaderland voorgoed vaarwel en ging hij muziek vol diepgravende spiritualiteit componeren, die in het 'decadente westen' zeer goed in de smaak viel en veel bewonderaars wist te genereren.

Zoals gebruikelijk wordt deze 'aflevering' van Componist van de week verspreid over vijf werkdagen uitgezonden in de week van maandag 23 tot en met vrijdag 27 augustus, steeds tussen 19:30 en 20:00 uur.

Muziek-elementen in Couperus' Antiek toerisme

Op de redactioneel aan deze site gelieerde website Tempel van het fin de siècle heb ik eergisteren een gedeelte opgenomen van de roman Antiek toerisme uit 1911 van één van de grootste schrijvers van de periode aan het einde van de negentiende en het begin van de twintigste eeuw — het fin de siècle —: Louis Couperus (1863-1923).

Die auteur heeft in de eerste drie pagina's van genoemd boek laten zien hoezeer de kunsten elkaar hebben beïnvloed — in dit geval gaat het erom dat de muziek de letterkundige heeft weten te inspireren, hetgeen zeer vruchtbaar is geweest.
Mede daarom raden wij u aan de hier gegeven link te volgen en zelf te ondergaan hoe zeer het fenomeen muziek wordt omschreven als een onderdeel van dagelijkse handelingen in de oudheid, zij het dan ook dat de schrijver van het boek niet in de oudheid heeft geleefd, maar daarvoor wel een zeer sterke voorkeur heeft gekend.

Blik in de muziekkamer van Hertogin Anna Amalia

Hier wordt ons een blik gegund in de muziekkamer van Hertogin Anna Amalia van Sachsen - Weimar - Eisenach (1739-1807). Aan de muur van het vertrek zien we een portret, geschilderd door Johann Wilhelm Tischbein (1751-1828), van Lady Hamilton (1761-1815), de geliefde van admiraal Horatio Lord Nelson (1758-1805). Men gaat er van uit dat zij een verhouding met de dichter en universele Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) heeft gehad. Haar algemeen-culturele ontwikkeling was, evenals die van de dichtervorst, zeer veelzijdig. Zij was de eerste die teksten van Goethe op muziek heeft gezet. De enige was zij echter niet: de toneelspeelster Corona Schröter (1751-1802) heeft dat eveneens gedaan. Zie daartoe onze bijdrage op de redactioneel aan deze site gelieerde klassieke muzieksite Muziek en Mensen.

BBC Proms-avond in teken van Russische cultuur

Skrjabin en Stravinski
Om half negen onze tijd begint op maandag 16 augustus het BBC Proms 2010-concert van die dag. Tot ongeveer kwart voor elf komen drie grote namen uit de historie van de Russische cultuur van de negentiende en de twintigste eeuw voorbij.
Twee daarvan met mijlpalen uit de geschiedenis van de Russische muziek: Aleksandr Skrjabin (1872-1915) — wiens Symfonie nr. 1, opus 26, geschreven in de jaren 1899-1900, zal worden gespeeld als eerste programma-onderdeel tussen 20:30 uur en 21:20 uur — en Igor Stravinski (1882-1971), van wie De Vuurvogel, gecomponeerd in de jaren 1909-1910 tot klinken zal worden gebracht.
De uitvoerenden die avond zijn het London Symphony Orchestra onder leiding van Valery Gergiev. In de compositie van Skrjabin treedt het koor van het Mariinsky Theater uit Sint Petersburg op, aangezien dat werk is geconcipieerd voor groot koor en orkest. Het geheel is een ode aan de kunst, hetgeen in de Russische tekst diverse keren is te horen: "Slava Iskoesstvo"(Hulde aan de kunst).

Boris Pasternak
Tijdens de pauze die zo'n twintig minuten zal duren, komt in het BBC Proms Literary Festival de Russische schrijver en Nobelprijswinnaar Boris Pasternak (1890-1960) aan bod. Meer daarover op onze zustersite Tempel der Letteren.

In zijn jonge jaren heeft deze veelzijdige kunstenaar eveneens muziek gestudeerd en aardig wat gecomponeerd. Drie stukken daarvan werden enige decennia geleden reeds op het label Erasmus uitgebracht: Twee preludes en een sonate. Deze stukken worden aangevuld met Quatre morceaux opus 51 uit 1907 van Skrjabin, en twintig stukken: Visions fugitves opus 22 uit de jaren 1915-1917 van Sergej Prokofjev. (Erasumus-cd: WVH 091)
_____________
Afbeeldingen
1. De Vuurvogel.
2. Boris Pasternak aan de piano (1907); foto overgenomen uit het tekstboekje van de Erasmus-cd.

'Literair' BBC Proms-concert op maandagavond

Tsjajkovski en Shakespeare
Het concert in de reeks BBC Proms 2010 dat op maandag 9 augustus — vanaf 20:00 uur onze tijd — wordt gegeven, bestaat uit drie onderdelen in twee etappes. Voor de pauze zullen twee werken klinken van componisten met internationaal bijzonder grote namen. De twee composities zijn geïnspireerd op wsereldbekende mijlpalen uit de literatuurgeschiedenis. Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893) componeerde in 1869 de ouverture-fantasie Romeo en Julia, waarmee de muziekavond in de Royal Albert Hall wordt geopend. Twee keer heeft de componist dit 'weinig ouverture, totaal geen fantasie'-stuk aangepast: in 1870 en tien jaar daarna nog eens. Gezien de titel mag men ervan uitgaan dat het opus is geïnspireerd door het gelijknamige toneelstuk van William Shakespeare (1564-1616). De VPRO-Gids, die in de sector informatiepagina's steeds onbetrouwbaarder wordt — hetgeen we in deze en aanverwante kolommen veelvuldig hebben aangekaart —, meldt dat het om een fragment uit die compositie zou gaan [1]. Hoogst onwaarschijnlijk dat tijdens een BBC Prom een deel van die, niet eens zo lange, 'ouverture' zal klinken.

Janáček en Gogolj

Na Tsjajkovski's bijdrage volgt Taras Boelba uit 1915, geschreven door de Tsjech Leoš Janáček (1854-1928). Deze rapsodie voor orkest is gebaseerd op de roman — sommige vakmensen spreken van een novelle — met dezelfde titel van Nikolaj Gogolj (1809-1852),

gepubliceerd in 1835 in de bundel Mirgorod.

Dit laatste werk klonk enige jaren geleden nog in dezelfde zaal, tijdens een concert van het British Youth Orchestra onder leiding van Colin Davis. De orgelpartij in deze compositie kreeg tijdens dat concert een extra dimensie via het grote instrument op het podium van de Albert Hall, waarvan kort tevoren de restauratie was voltooid.

Ook deze keer is het ensemble van jongeren dat het gehele concert zal verzorgen: The European Union Youth Orchestra. Dirigent is Matthias Bamert.

In de pauze: Childe Harold
In de Albert Hall en derhalve op BBC Radio 3 is het Proms-pauze tussen 20:50 uur en 21:10 uur. Twee kenners van de materie — de historicus Tom Holland en de romanschrijver Ben Markovits — bespreken het gedicht Childe Harold's Pilgrimage uit 1812 van George Noel Gordon, lord Byron (1788-1824) [1]. De Byronic hero, een fenomeen dat voor het eerst in dit gedicht opdook, vormde voor Hector Berlioz aanleiding voor de compositie die na de pauze in het kader van dit Proms-concert zal worden uitgevoerd.

Berlioz en Byron

Vanaf 21:10 uur is de focus weer gericht op de gebeurtenissen op de musici op het podium van de Albert Hall. De uitvoerenden voor de pauze worden dan nog aangevuld met altviolist Maxim Rysanov voor de uitvoering van de symfonie Harold en Italie opus 16 van Hector Berlioz (1803-1869). Een uitgebreide toelichting op dat werk uit 1834 is te vinden op de site Tempel der Toonkunst, gepubliceerd op 6 januari 2009.

__________

[1] Hoe diep de kwaliteit van de informatie in de VPRO-Gids is gezonken, blijkt weer eens met betrekking tot de gegevens die over dit concert worden verstrekt: Maxim Rysanov wordt als violist gekwalificeerd, en dat komt waarschijnlijk doordat de gegevens uit een Engelse tekst zijn overgenomen en daarin staat dan terecht violist, hetgeen viola-bespeler (altist) betekent.

Erger is het dat Byrons gedicht Childe Harold's Pilgrimage wordt aangekondigd als "het gedicht Pilgrimage van Childe Harold", waarmee de protagonist posthuum tot poëet wordt verheven.

____________

Afbeeldingen

1. Dirigent Matthias Bamert.

2. Altviolist Maxim Rysanov. (Foto uit 2009.)

BBC Prom zaterdagavond met De tovenaarsleerling

Paul Dukas
Hedenavond wordt op BBC Radio 3, als onderdeel van de zomerreeks BBC Proms 2010, weer een concert uitgezonden dat tegelijkertijd op het podium van de Royal Albert Hall zal worden gerealiseerd.
Eerste compositie tijdens het concert is L'apprenti sorcier (De tovenaarsleerling) van Paul Dukas (1865-1935), geschreven in 1897 en gekwalificeerd als scherzo voor orkest. Dat opus is gebaseerd op een als sprookje de geschiedenis ingegaan gedicht van de Duitse grootmeester Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), Der Zauberlehrling uit 1797, exact een eeuw eerder dan de omzetting in muziek. Vele ouderen kennen het verhaal nog wel uit Goethe's tekstcompositie, veel jongeren daarentegen kennen het verhaal in verkort vorm en vrijwel uitsluitend doordat ze het van de uitleg bij een muzikale gebeurtenis — jeugdconcert of muziekles op school — hebben onthouden.

De uitdrukking tovenaarsleerling is een symbool geworden voor een menselijk wezen dat iets heeft ontketend zonder de gevolgen ervan te overzien, welke hem overrompelen en dan bijna — en soms zelfs geheel en al — overspoelen.

De tekst van het gedicht is te vinden op de Nederlandse letteren-site Tempel der Dichtkunst.

Uitvoering en herhaling

Het concert, dat om 20:30 uur onze tijd begint, wordt gegeven door het National Youth Orchestra of Great Britain onder leiding van Semyon Bychkow. Op het programma staat als tweede werk de Londense première van Fantasias van Julian Anderson (geb. 1967). Dit gedeelte van het Prom-concert duurt tot 21:10 uur. Na de pauze, vanaf 21:30 uur volgt de Symphonie fantastique van Hector Berlioz. Een uitgebreide toelichting op dat opus is te vinden op deze site, gepubliceerd op 6 januari 2009.

Om 22:45 uur is het optreden van dit ensemble ten einde.

Het gedeelte van het concert vóór de pauze (Dukas, Anderson) wordt op donderdag 12 augustus op dezelfde zender herhaald, vanaf 15:00 uur in de namiddag.

Gustav Mahlers Vierde en Vijfde tijdens BBC Proms

In het Mahler Jaar

Nu het jaar 2010 in de wereld van de klassieke muziek in het teken staat van onder meer Gustav Mahler (1860-1911), is het niet zo verwonderlijk dat er veel — en, ruim bekeken, alles — uit diens oeuvre via tal van beeld- en geluidsmedia te zien en te horen valt. Niemand zal zich er dan ook over verbazen dat in de zomerreeks BBC Proms 2010 de naam Mahler diverse kere in de reeks voorkomt die te horen, en tevens te zien, is in de Londense Royal Albert Hall, en dat de opnamen daarvan alle via BBC Radio 3 te beluisteren zijn en (een deel ervan) tevens, maar lang niet altijd gelijktijdig met de radio-uitzendingen, te zien zijn op één van de televisiekanalen van de BBC.

World Orchestra for Peace

Dat is ook het geval op donderdag 5 augustus als in de genoemde Proms-serie het World Orchestra for Peace zal optreden onder leiding van Valery Gergiev. Zowel vóór alsook na de pauze zal dit ensemble een Mahler-symfonie tot klinken brengen.
Het concert begint op BBC Radio 3 om 20:30 uur onze tijd met de Symfonie nr. 4 in G groot, gecomponeerd in de jaren 1899-1901. De sopraanpartij in het vierde deel van dat opus zal worden vertolkt door de Zweedse sopraan Camilla Trilling.

Na de pauze — die staat ingepland voor 21:30-21:50 uur — vervolgt het genoemde ensemble dat prom-concert met de Symfonie nr.5 in cis-klein uit de jaren 1901-1902 van dezelfde meester en onder leiding van diezelfde dirigent als vóór de pauze.
Het einde van het concert is voorzien voor circa 23:15 uur.
Deze uitvoering van de laatstgenoemde symfonie wordt aanstaande zaterdag, 7 augustus uitgezonden door BBC Two-tv, tussen 20:00 uur en 21:30 uur onze tijd.

Het gehele concert wordt door BBC Radio nogmaals uitgezonden op dinsdag 9 augustus, in de namiddag vanaf 15:00 uur in het programma Afternoon on 3.

____________

Afbeeldingen

1. Grootmeester Gustav Mahler.

2. De Zweedse sopraan Camilla Trilling. (Foto van Anna Hult, overgenomen van de website van Camilla Trillings impresario IMG Artists.)