Samuel Barber: Composer of the week. BBC Radio 3

Een modernist onder de klassieken
Zelfs tal van mensen die menen dat ze helemaal geen werken van de Amerikaanse componist Samuel Barber (1910-1981) kennen, hebben niet zelden het Adagio voor strijkers uit 1936 [1] wel eens, of meer dan eens, gehoord. Dat stuk is dan ook niet alleen Barbers beroemdste compositie, maar tevens het meest gespeelde stuk, dat vooral via radioprogramma's de ether in gestuurd wordt.
Reeds in 1942 was Barber de meest uitgevoerde Amerikaanse componist van ernstige muziek. Ook op ons continent was hij veelvuldig hoorbaar aanwezig.
Ongetwijfeld heeft Samuel Barber veel voordeel gehad van het feit dat Arturo Toscanni (1867-1957) twee van die vroege composities tijdens één concert heeft uitgevoerd: naast het reeds genoemde Adagio was dat het eerste Essay voor orkest uit 1937.

Vergeleken met Brahms

Op het eerste gezicht lijkt het niet zo logisch dat het optreden en het oeuvre van Samuel Barber wordt vergeleken met dat van Johannes Brahms (1833-1897), maar als we verder kijken en lezen wat hij daarover zelf zegt — wat hij gevoelsmatig onderging, heeft hij omgezet in sonatevorm, fuga of passacaglia —, is dat wel begrijpelijk. Barber heeft gebruik gemaakt van een neoromantische klankentaal, zij het dan ook met scherpe kantjes, zoals dat in zijn Vioolconcert opus 14 uit 1939 duidelijk wordt. Afgaande op zijn eigen woorden wilde Barber doorgaan met het genereren van moed om zich blijvend naar zijn gevoel te richten bij het componeren.

Twee keer Pulitzerprijs

In het middelste gedeelte van zijn leven als componist is Samuel Barber twee keer onderscheiden met de Pulitzer Prize in Music: in 1958 en 1963.
Van maandag 26 april tot en met vrijdag 30 april is elk van die vijf dagen tweemaal een uur — hetzelfde uur — met werken van deze Amerikaanse componist te beluisteren op BBC Radio 3 in het programma Composer of the week. De eerste keer van 13:00 tot 14:00 uur, de tweede keer tussen 23:00 uur en middernacht.

__________

[1] Op You Tube is een versie van dit Adagio te horen en te zien, zoals die op 15 september 2001, vier dagen na de aanslagen in New York, werd uitgevoerd door het BBC Symphony Orchestra onder leiding van Leonard Slatkin, ter nagedachtenis aan de slachtoffers van 11 september.

__________

Afbeelding: De Amerikaanse componist Samuel Barber in 1944, gefotografeerd door Carl Van Vechten.

Guillaume Lekeu, componist van de week, Radio 4

De vijf werkdagen van de week van maandag 19 tot en met vrijdag 23 april — 's avonds tussen 19:30 uur en 20:00 uur — kunt u op Radio 4 bij de Vara, de nog altijd relatief onbekende Belgische componist Guillaume Lekeu (1870-1894) tegenkomen, die slechts 24 jaar oud is geworden. Gelet op het aantal werken van grote klasse dat hij in een periode van slechts enkele jaren heeft gecomponeerd, zou hem een indrukwekkende carrière ten deel zijn gevallen, ware het niet dat een kwalijke infectie één dag voor zijn vierentwintigste verjaardag een einde maakte aan zijn al te korte aardse bestaan.
Over deze componist zijn op de website All art is quite useless van Rond1900.nl twee artikelen te vinden, welke beide de titel dragen Het bijna vergeten oeuvre van de Belg Guillaume Lekeu, maar een verschillend rangnummer hebben. De eerste bijdrage is gepubliceerd op 28 september 2007, het tweede artikel op 3 oktober van dat jaar. Daarin kunt u diverse gegevens en daarnaast bijzonderheden over deze 'lieveling van de goden' vinden.

Litouws Universiteitskoor: twee concerten in NL

Dinsdag in Maastricht
Op dinsdag 20 april geeft het Vilnius Universitair Koor GABIJA uit Litouwen, onder leiding van Rasa Viskantaité een concert in de Lutherse Kerk van Maastricht. Dit geschiedt op uitnodiging van het Universiteitskoor Maastricht. Het programma bestaat uit klassieke en moderne werken uit de muziekgeschiedenis van Litouwen.
Die Lutherse kerk is gevestigd in de Hondstraat op nummer 14.
De toegangsprijs is opvallend laag: € 5,—, voor studenten € 3,—.

Vrijdag in Haarlem
Het concert zal op vrijdag 23 april wrden herhaald in de hoofdstad van de provincie Noord-Holland: Haarlem. Daar staat het optreden gepland in het kerkgebouw dat weliswaar is gevestigd in de Wilhelminastraat van de Limburgse hoofdstad, maar de ingang bevindt zich op het adres prins Hendrikstraat 1.
Deze concerten bieden een prachtige gelegenheid om kennis te nemen van een del van de cultuurgeschiedenis van deze Baltische staat, waarover wij, nog steeds, relatief weinig weten

Liederen van Gustav Mahler en Richard Strauss bij NNO in Emmen, Groningen en Amsterdam

Alexandra Coku vervangt
In het concert dat het Noord Nederlands Orkest deze week in twee steden in Noord-Nederland en aanstaande zondagochtend in het Concertgebouw te Amsterdam zal geven, zou Charlotte Margiono optreden. Helaas is zij door ziekte verhinderd, en is de leiding van het orkest erin geslaagd een vervangster te vinden: het is de Amerikaanse Alexandra Coku, die haar sporen inmiddels heeft verdiend met optredens en opnames van belangrijke mijlpalen in de geschiedenis van de klassieke muziek.
Met het orkest onder leiding van chef-dirigent Michel Tabachnik zingt Alexandra Coku — op donderdag 15 april in Emmen, op vrijdag16 april in Groningen en zondagochtend in Amsterdam — Fünf Rückert-Lieder van Gustav Mahler (1860-1911), ontstaan direct na de vorige eeuwwisseling, en twee — van de talrijke —  liederen uit het oeuvre van Richard Strauss (1864-1949): Morgen, op tekst van John Henry Mackay (1864-1933) en Wiegenlied van Richard Dehmel (1863-1920).

Bewerkingen
Het concert zal worden geopend met een bewerking voor orkest van de Chaconne uit de Tweede Partita voor soloviool van Johann Sebastian Bach (1685-1750), in 1873 gerealiseerd door de Zwitserse componist, pianist en muziekpedagoog Joachim Raff (1822-1882).
Na de Rückert-Lieder volgt de Nederlandse première van een bewerking door de Engelse componist Colin Matthews (geboren 1946) van drie stukken uit de Préludes uit de jaren 1910-1913 van Claude Debussy (1862-1918): Les terrasses des audiences du Clair de lune; Violes en Bruyères.
Na de pauze zingt Alexandra Coku de twee Strauss-liederen, waarna het orkest het optreden besluit met de Nocturnes uit 1899 voor koor en orkest, eveneens van Claude Debussy. Daarin is een rol weggelegd voor de Vrouwen van het Noord Nederlands Concert Koor, ingestudeerd door Louis Buskens.

Aanpassing voor Amsterdam
Het gehele programma wordt gespeeld in Emmen en Groningen. Voor het optreden op zondagochtend in het Concertgebouw in Amsterdam, dat rechtstreeks op Radio 4 te beluisteren valt, wordt het programma aangepast vanwege de lengte van de uitzending, om 11:00 uur in de ochtend: daarin ontbreken de twee liederen van Richard Strauss en de bewerking van de Préludes van Claude Debussy.
____________
Afbeeldingen
1. De Duitse dichter Friedrich Rückert.
2. De Amerikaanse sopraan Alexandra Coku. (Foto van de website van deze zangeres.)
3. De Zwitserse componist Joachim Raff.
4. De Franse impressionist Claude Debussy. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1984. (Collectie Heinz Wallisch, tevens ©.)

Acht wereldpremières tijdens gratis concerten door Nieuw Ensemble met dirigent Lucas Vis

Resultaat van practicum

Op woensdag 7, donderdag 8 en vrijdag 9 april geeft het Nieuw Ensemble onder leiding van Lucas Vis een gratis concert met nieuw werk van gevorderde studenten compositie van de conservatoria van Den Haag en Amsterdam.
Woensdag wordt een ingekorte versie gepresenteerd van het concert van donderdag en vrijdag, en wel als lunchconcert in de kleine zaal van het Concertgebouw te Amsterdam, 's middags om 12:30 uur.
Donderdag 8 april wordt het geheel gepresenteerd in de Bernard Haitinkzaal van het Amsterdams Conservatorium, vanaf 20:15 uur.

Vrijdagavond begint, opnieuw om 20:15 uur hetzelfde programma in de Kees van Baarenzaal van het Koninklijk Conservatorum te 's-Gavenhage.
Maar liefst acht wereldpremières staan op het programma van evenzovele musici. Deze studenten compositie hebben een jaar lang kunnen experimenten in een practicum. Tijdens sessies met de musici en dirigent Lucas Vis, artisitiek leider Joël Bons en gastdocenten — Wim Henderickx, Hanspeter Kyburz, Calliope Tsoupaki en Diderik Wagenaar — hebben ze hun ideeën en schetsen kunnen aandragen en doornemen.
Inmiddels is dit het negende jaar waarin het practicum heeft geleid een rijk en gevarieerd programma aan premières, die uit de koker stammen van de jongste generatie componisten.

Programma

Van de hieronder genoemde componisten zullen voor het eerst de genoemde werken in het openbaar worden uitgevoerd:

Angus Barnacle                 Coincidence - Perception

Maya Lekovic                    Mice
David Pocknee                  Bangscale
Diederik Saeijs                  Ruimte van Dromen
Jeremiah Runnels            Apollo 1
Lula Romero                     en relieve
Andys Skordis                  In Ran Air

Caio Amon                         Erosõe

_______________

Afbeelding: studiofoto van Lucas Vis.

Enigma Variations door NDR Sinfonieorchester

Twee Bach-bewerkingen en twee klassiekers
In de serie concerten die al enige tijd wordt gegeven door het NDR Sinfonieorchester, en welks onderdelen te beluisteren vallen op de Duitse regionale radiozender NDR Kultur, zal op maandag 5 april een gevarieerd programma worden geboden. Dirigent Alan Gilbert en zijn musici beginnen om 20:00 uur met de Toccata und Fuge d-Moll, BWV 565 in een bewerking van Leopold Stokovski (1882-1977), gevolgd door het Concert voor viool en orkest in D-groot van Pjotr Iljitsj Tsjajkovski (1840-1893), met solistische medewerking van de internationaal vermaarde Nederlandse Janine Jansen. Een uitgebreid artikel met toelichting daarover kunt u vinden in ons artikel van 6 maart 2007 op de Nederlandse fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl.

Het derde onderdeel van het concert is opnieuw een bewerking van een stuk van Johann Sebastian Bach (1685-1750): De Fantasia und Fuge c-Moll, BWV 537 voor orkest aangepast door Edward Elgar (1857-1934). Het muzikaal cryptogram uit 1899, de Enigma-Variations, van diezelfde componist besluit het concert tegen 22:00 uur. Dat enigma zou muziekliefhebbers, belangstellenden en geleerden over de gehele wereld gedurende de twintigste eeuw tot op heden bezighouden.
Over die compositie kunt u eveneens een uitgebreid artikel met toelichting lezen op bovengenoemde cultuurwebsite in een bijdrage van 5 juni 2007. Wel willen we u wijzen op een boek dat reeds in 2007 is verschenen over het raadsel bij uitstek dat Edward Elgar aan de (muziek)wereld heeft nagelaten. Goed dertig jaar eerder had Theodore van Houten (geb. 1952) ook reeds één en ander — in het tijdschrift Mens en melodie — aangedragen omtrent dit enigma en de oplossing ervan.

Een nieuwe oplossing van Elgars 'raadsel'
Reeds elf decennia is Edward Elgars compositie uit 1899, die wij onder de korte, maar krachtige en goed te onthouden titel Enigma Variations kennen, het bekendste en tegelijkertijd meest geliefde opus van die componist. In diezelfde periode, die inmiddels meer dan een mensenleven bestrijkt, hebben velen getracht het raadsel dat in die muziek verstopt zit, op te lossen. Dat is volgens Hans Westgeest, schrijver van een boek over deze materie, zonder succes gebleken. Musicologen stellen zch zelfs op het standpunt dat Elgars enigma een raadsel zal blijven, aangezien het zich, met diens verscheiden, aan een oplossing heeft onttrokken.

Voornoemde Hans Westgeest is van mening dat hij erin is geslaagd de oplossing van het raadsel te achterhalen door uit te gaan van enkele uitzonderlijke punten in de compositie en deze te combineren met wat Elgar zelf over dit opus heeft gezegd, en dat alles te combineren met opmerkingen van mensen uit de naaste omgeving van de componist. Dat heeft Westgeest ertoe geleid andere wegen te bewandelen die hem dichter bij de oplossing van dit 'wereldraadsel' konden brengen.

Niet een melodie
Na al die gegevens met elkaar in verband te hebben gebracht, concludeert de auteur dat het onjuist is om naar een melodie te zoeken die valt te combineren met het thema van de Variaties — hetgeen inmiddels meer dan een eeuw is gedaan.
Het betoog van Hans Westgeest begint met een overzicht, waarin op elk onderdeel nader wordt ingegaan. Dat kan de luisteraar ter hand nemen tijdens een uitzending van de Enigma Variations op radio, televisie of gedurende het draaien van een compact disc.
Het tweede onderdeel in het boek is gewijd aan het Ontstaan van de Variaties. Daarin speelt de avond van 21 oktober 1898 een niet te onderschatten rol. De helft van het aantal pagina's is gewijd aan het derde onderdeel: Het enigma en zijn oplossing, de kern van de zaak die Westgeest met zijn geschrift bepleit. In begrijpelijke, goed leesbare taal — voor niet alleen musicologen en andere kenners van details in deze materie — zet Hans Westgeest stap voor stap uiteen hoe hij tot zijn oplossing is gekomen.
Na verschijnen van het boek is er wel aandacht aan besteed in de grote dagbladen en op de radio, maar voor de rest overheerste zwijgen. Het feit dat er ooit eerder iemand is geweest die ook de/een oplossing zou hebben gevonden mag er vanzelfsprekend niet toe leiden dat zo'n publicatie wordt genegeerd of terzijde geschoven. Toch zijn er ondanks die tamelijk hermetisch afgesloten 'andere wereld' dan die Hans Westgeest bewoont, toch voldoende mensen die ervoor zorgen dat d schrijver het moreel hoog kan houden. professor Julian Rushton, redacteur van de Elgar Society Journal — die er ondanks Westgeests onderzoek bij blijft dat er geen enigma bestaat, correspondeert overigens wel langs elektronische weg met de Nederlander met een afwijkende mening. En zo hoort dat ook.
__________

Hans Westgeest: Elgars Enigma-variaties — Het raadsel opgelost. 76 pag., gebonden met illustraties. Corbulo Press, Leidschendam-Voorburg, 2007.
Er bestaan twee Nederlandse edities: ISBN 978-90-79291-02-1 (hardcovder) en ISBN 978-90-79291-04-5 (paperback).
Bij dezelfde uitgever is tevens een Engelse editie uitgekomen, die eveneens in twee vormen is geproduceerd: ISBN 978-90-79291-01-4 (hardcover) en ISBN 978-90-792191-03-8 (paperback).
____________
Afbeeldingen
1. Componist Edward Elgar.
2. Auteur Hans Westgeest.
3. Voorplat van de hardcover-editie van Elgars Enigma-variates uit 2007.