Drie composities van Antonín Dvořák op één avond

Negerkwartet
Op de avond van donderdag 29 juli vanaf 20:00 uur — kunt u luisteren naar drie zeer uiteenlopende composities van Antonín Dvořák (1841-1904.) In al die gevallen gaat het om zeer bekende stukken. Dat begint om 20:00 uur tegelijkertijd op twee regionale Duitse radiozenders: NDR Kultur en WDR 3. In het kader van het programma Das Konzert van de radiozender WDR 3 — dat in de zomermaanden tegelijkertijd op NDR Kultur wordt uitgezonden — en dat deze keer als onderdeel van het Orlando Festival als ARD Radiofestival wordt gepresenteerd — zal het Matangi Quartet opus 96 van Dvořák uitvoeren. Achter dat opusnummer gaat het Strijkkwartet in F schuil, dat door de componist in de zomer van 1893 te Spillville in de Amerikaanse staat Iowa heeft gecomponeerd.

Het twaalfde van de kwartetten voor vier strijkinstrumenten in de klassieke bezetting is vooral bekend geworden onder de naam Amerikaans Strijkkwartet, maar het draagt eveneens de benaming Nieuwe Wereld Kwartet en daarnaast ook als Negerkwartet.

Symfonie Du nouveau monde

De meest befaamde van alle symfonieën die uit de pen van deze Tsjechische muziekmeester zijn gevloeid, is wel de Negende (ook wel genummerd als Vijfde) Symfonie in e-klein, opus 95, die de bijnaam Uit de nieuwe wereld draagt, en dus rechtstreeks verband houdt met het kwartet uit het bovenstaande hoofdstuk. Ook dit werk werd in 1893 voltooid.

Deze compositie is te beluisteren op BBC Radio 3, in het tweede gedeelte

— vanaf 21:10 uur onze tijd — van het symfonisch concert in de reeks BBC Proms 2010 dat donderdagavond in de Royal Albert Hall van Londen zal worden uitgevoerd door het City of Birmingham Symphony Orchestra onder leiding van Andris Nelsons (geboren te Riga in 1978).

Het gehele concert — met in het eerste gedeelte werken van Wagner, respectievelijk Beethoven, is eveneens te beluisteren via Neerlands Radio 4, tussen 20:00 uur en 23:00 uur.

Serenade in d
Vanaf 23:00 uur wordt er op BBC Radio 3 nog een Proms 2010-concert uitgezonden, dat eveneens wordt geopend met een stuk van Dvořák: de Serenade in d-klein, opus 44, die oorspronkelijk werd geschreven voor harmonieorkest. Het werk is ontstaan in de dagen 4-18 januari 1878; de partituur werd in 1879 te Berlijn uitgegeven.
Als uitvoerenden waren gepland de musici van het Scottish Chamber Orchestra onder leiding van de van oorsprong Australische dirigent Charles Mackerras, die op 14 juli jongstleden echter is overleden; hij werd 84 jaar oud.

Als tweede compositie staat de geniale Serenade in Bes (KV 361) uit 1781 (of 1782) van Mozart op het programma. het stuk is vooral bekend onder de — niet uit het brein van Mozart stammende en ook niet juiste — titel Gran Partita bekend geworden. Douglas Boyd vervangt Charles Mackerras.

____________

Afbeeldingen

1. De componist Antonín Dvořák.

2. Dirigent van het City of Birmingham Symphony Orchestra: Andris Nelsons.

3. Gezicht op de Royal Albert Hall in Londen.

Byrons Manfred als thema in symfonische muziek

Schumanns Ouverture
Op woensdag 21 juli kunt u, in het bijna dagelijkse muziekprogramma Afternoon on 3 van de Britse zender BBC Radio 3 in het concert dat die middag tussen 15:00 uur en 17:00 uur zal worden uitgezonden, luisteren naar drie composities uit een periode die net iets meer dan een halve eeuw bestrijkt: van 1848 tot 1901. Twee van de drie stukken hebben het dramatische gedicht Manfred van George Gordon, lord Byron (1788-1824) als thema. Allereerst de ouverture met die naam, geschreven in 1848 door Robert Schumann (1810-1856).

Daarover schrijft de componist op 5 november 1851 vanuit Düssseldorf aan Franz Liszt:
"Verehrter Freund, Wir haben gestern die Ouvertüre zu Manfred probirt; meine alte Liebe zur Dichtung ist dadurch wieder wach geworden. Wie schön wenn wir das gewaltige Zeugniß höchster Dichterkraft den Menschen vorführen könnten! . . .
"Die Ausführbarkeit gilt mir für ausgemacht; einiges Bedenkliche wäre freilich mit dem Regisseur zu besprechn, so z.B. ob die Geister in der 1sten Abtheilung nicht auch dem Auge sichtbar sein müßten (wie ich glaube). Das Ganze müßte man dem Publikum nicht als Oper oder Singspiel oder Melodram, sondern als »dramatisches Gedicht mit Musik  ankündigen«¹. – Es wäre etwas ganz Neues und Unerhörtes. Die Besetzung des Manfred selbst durch einen bedeutenden Künstler bliebe freilich die Hauptsache. Daß die Aufführung des musikalischen Theils keine großen Anstrengungen erfordert, sahen sie vielleicht selbst in der Partitur."
. . . . . [1]

Rachmaninovs opus 18
Tussen de beide composities met Byrons Manfred als thema wordt een inmiddels meer dan een eeuw bejubelde draak voor piano en orkest uitgevoerd: het tweede concert van Sergej Rachmaninov (1873-1943), gecomponeerd in de jaren 1900-1901. Het is een als gevolg van de intense banaliteit volstrekt overbodig geworden stuk, dat door sommige dirigenten ook bewust wordt gemeden, evenals de andere concerten voor dat instrument en een vrijwel gelijk ensemble uit de pen van dezelfde componist.

Tsjajkovski's ongenummerde symfonie
Tussen de Vierde en de Vijfde symfonie heeft Tsjajkovski nog een werk in die discipline gecomponeerd, in 1885, welke niet als symfonie werd genummerd, maar het opusnummer 58 kreeg toebedeeld.
Daarover meer in de tweede bijdrage over dit concert dat zaterdag 24 juli, 's avonds tussen 20:00 uur en 22:00 uur onze tijd wordt herhaald maar dan met beelden: op BBC Two-television. 
Uitvoerenden zijn, in alle drie composities, het Royal Liverpool Philharmonic Orchestra onder leiding van Vassily Petrenko. Solist in het Rachmaninov-concert is Simon Trpceski.
__________
[1] De voetnoot in de brieventekst verwijst naar de in het Notenapparaat van het boek opgenomen conclusie dat met de opmerking in kwestie de componist zich van het idee van Manfred als opera heeft afgewend. Tot op de huidige dag kost het menigeen moeite het werk in te delen. Het grote probleem in de praktijk hangt inderdaad samen met het visualiseren van de 'geesten', waarvan Schumann meent dat ze moeten worden getoond. Het ligt min of meer voor de hand dat juist daarom de uitvoerenden sich sedertdien voornamelijk beperken tot d ouverture. Ook Franz Liszt, die het werk in juni 1852 heeft opgevoerd, heeft zich in aansluiting daarop uitgesproken voor uitsluitend concertante presentaties.
__________
Robert Schumann: Schlage eine Weltseite an — Briefe 1828-1855. 424 pag., gebonden, Insel Verlag, Frankfurt am Main und Leipzig 2006. ISBN 978-3-458-17317-5.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde (stofomslag) van het brievenboek van Robert Schumann.
2. Rachmaninov aan de piano in 1900, ten tijde van het ontstaan van het Tweede Pianoconcert.

Rimski-Korsakov is nu Componist van de Week

Twee jaar geleden op BBC Radio 3
Al eerder was de Rus Nikolaj Rimski-Korsakov Composer of the week van BBC Radio 3, en naar aanleiding daarvan heb ik ruimschoots aandacht aan die uitzonderlijke instrumentator geschonken, en wel op zondag 6 juli 2008. Het artikel kunt u vinden door hier te klikken.
De eerste alinea van het artikel in die tijd is aangepast aan de situatie van nu.

Drie avonden een Mahler-symfonie op Nederland 2

De eerste drie
Ter gelegenheid van de honderdvijftigste geboortedag — op 7 juli van dit jaar, en de honderdste sterfdag op 18 mei 2011 — van de componist in kwestie worden in de week met de dagen 14 tot en met 16 juli drie symfonieën van Gustav Mahler uitgevoerd, op elk van die dagen als laatste programmaonderdeel van de avond. Avro-televisie zorgt daarvoor via de zender Nederland 2. De muziek — de symfonieën in de eenvoudige volgorde 1, 2, 3 — wordt steeds voorafgegaan door een praatje van Hans van den Boom. Als u daarna nog niet vakkundig in slaap bent gesust, kunt u al die keren schitterende muziek van een genie beluisteren, steeds gespeeld door het Concertgebouworkest — een instituut dat het ridicule adjectief koninklijk in de naam voert.

Sedert de 'ruime ontdekking' van Gustav Mahler, nu alweer bijna een halve eeuw geleden, zowel in de muziekliteratuur alsook in de literatuur over muziek, en dat is gebeurd in overeenstemming met de 'voorspelling' die de componist deed — Meine Zeit wird kommen — zijn inleidende woorden onder het mom van Wie was Mahler? reeds een zo uitgesleten karrenspoor dat dat men wel iets nuttigers en aangenamers had moeten verzinnen om als vlag de lading mee te kunnen dekken. Vandaar ons uitdrukkelijke advies: Laat de muziek spreken.
Woensdagavond, om 22:50 uur moet men, ondanks Hans van den Boom, toch maar even naar het korte, inleidende filmpje kijken, omdat daarin zogenoemde Mahler-plekken in Bohemen en Oostenrijk worden getoond.

Concertgebouworkest
De Eerste Symfonie — Titan — zal worden gespeeld onder leiding van Daniel Harding; deze uitvoering begint om 23:05 uur en duurt tot 01:05 uur in de nacht op donderdag 15 juli.
Die avond leidt chef-dirigent Mariss Jansons zijn ensemble in de Tweede Symfonie — Auferstehung — waarin de sopraan Ricarda Merbeth en de mezzosopraan Bernarda Fink zullen optreden, alsmede het Groot Omroepkoor. Dit concert begint om 22:50 uur en duurt tot 00:35 uur in de nacht op vrijdag 15 juli.
De Derde Symfonie in de reeks begint vrijdagavond om 22:50 uur en eindigt in de nacht op zaterdag 18 juli omstreeks 00:40 uur.
Mariss Jansons is dan ook weer de baas op de bok, en opnieuw wordt het instrumentale ensemble aangevuld met stemmenmateriaal: nogmaals het Groot Omroepkoor, verder de Jongens van het Sacramentskoor Breda, alsmede het Jongenskoor Rijnmond en Riviereland. mezzosopraan Bernarda Fink is ook hierin van de partij, voor de tekst van Friedrich Nietzsche: O Mensch, gib acht.
____________
Afbeeldingen
1. Gustav Mahler.
2. Mezzosopraan Bernarda Fink. (Foto: Hyperion Records.)

Muziekzender Brava NL krijgt wat meer gestalte

Enige profilering wordt zichtbaar
Hoewel bij de muziekzender Brava NL nog steeds niet alles koosjer verloopt in de presentatie op het beeldscherm, lijkt het of er enige tekening in gaat komen. Zwart/wit-films wisselen de puur muzikale programmaonderdelen af: onlangs over Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) en in de daarnet begonnen nachtelijke uren over de zanger Joseph Schmidt (1904-1942), de man met reeds in zijn gelaatstrekken het lijden van het Joodse volk, al dan niet in diaspora, met in zijn stem zonder uitzondering het eeuwige lamento dat authentiek was en daarmee zowel intellectueel alsook emotioneel aanvaardbaar — dit in tegenstelling tot het volstrekt artificiële, en daarmee ondraaglijke want in de meeste gevallen immens vermoeiende, lamento in de stem van Dietrich Fischer-Dieskau (geboren 1925).

In de profilering van het aanvaardbare commerciële element van deze instelling komt nu eveneens enige tekening, en wel op een wijze die naar twee kanten positief kan zijn: naar de kijkers toe en naar de eigen financiële behoeften. Tijdens de aftiteling van enkele programma's komt in een opvallende ingevoegde regel te staan dat het programma in kwestie te bestellen is bij de zender, en dat geldt ook voor zulke documentaires als die over Joseph Schmidt. Dat is vanzelfsprekend een goede zaak en zal in de nabije toekomst ongetwijfeld worden uitgebreid. Als men zich nu nog, noodzakelijkerwijze, gaat bekommeren om de agressieve elementen in de presentatie — lees: deze afzwakt tot een aanvaardbaar niveau — en dat redactioneel tevens zou doen met de teksten die tussen programma's door worden vertoond, zal er al veel gewonnen zijn.  Kortom: daar hoort een redacteur te werken die zowel het nodige van muziek weet en tegelijkertijd kan omgaan met de Nederlandse taal, en dat wordt een steeds moeilijker te vinden entiteit. De één kan met taal omgaan in woord en geschrift, anderen weten iets van de materie uit de vele geledingen der toonkunst, maar de combinatie is kennelijk nog moeilijker te vinden dat dit reeds geruime tijd was. Volgens ingewijden is die combinatie altijd zeldzaam geweest, maar waar we ook kijken, blijkt dat de vergrotende, zo niet de overtreffende trap van "moeilijk te vinden" in een dergelijke sfeer van toepassing is.
Na onze eerste bijdrage op deze site kregen we van individuele Nederlandse musici het verzoek om Brava NL kritisch te  blijven volgen. Vooralsnog zullen we dat blijven doen, totdat eventueel blijkt dat zulks een hopeloze zaak zou zijn. De zender reageert niet op verzoeken om persinformatie, en dat zal altijd weer blijken ten detrimente van de instelling zelf uit te pakken, en van (een)  aanvaardbare reactie(s) op elektronische post kunnen we de zender tot nu toe evenmin 'beschuldigen'.
__________
Afbeelding: De onnavolgbare, zeer veelzijdige zanger Joseph Schmidt. (Foto overgenomen van de site Dutch Divas.)

BBC Radio 3: Mahler als Composer of the week, en diens weduwe Alma als protagoniste in biografie

Vijf keer een uur met herhaling
Op 7 juli is het exact anderhalve eeuw geleden dat Gustav Mahler in Kaliště werd geboren. Dat ronde getallen-feit zal voor de makers van het programma Composer of the week  van BBC Radio 3 (mede) aanleiding geweest zijn om deze notenkunstenaar — één der meest befaamde aller tijden — als protagonist voor de week van 5 tot en met 9 juli te kiezen. Maandag tot en met vrijdag wordt het programma in kwestie elke dag tweemaal uitgezonden: eerst tussen 13:00 uur en 14:00 uur en vervolgens tussen 23:00 uur en middernacht; in beide gevallen gaat het om onze, Nederlandse uitzendtijden.
Op tal van cultuursites hebben we de laatste jaren diverse malen aandacht besteed in de vorm van artikelen en voorbeschouwingen over de muziek van Gustav Mahler, die in 1911 op 18 mei is overleden. Daarom wijken we hier af van het gangbare stramien en wijzen we op de recentelijk verschenen, voordelige, herdruk van een biografie over Mahlers echtgenote vanaf 1902: Alma Schindler, getiteld Witwe im Wahn — Das Leben der Alma Mahler-Werfel. Oliver Himes — historicus, politicoloog en psycholoog, en gepromoveerd op de politieke muziekgeschiedenis van de twintigste eeuw — heeft het relatief omvangrijke boek geschreven dat voor het eerst in 2004 is uitgekomen.

Uiteenlopende visies 
Alma Schindler (1879-1964) was een vrouw die erin is geslaagd van haar eigen leven een opvallend, veelzijdig en onvermijdelijk kunstwerk te maken in het kader van de wereld der kunsten, niet alleen, maar vooral, in haar eigen 'omgeving'. En tal van mannen uit die sfeer lagen aan haar voeten, met diverse van hen had ze een intieme relatie.Drie keer was ze getrouwd, eerst met de architect Walter Gropius, daarna met Gustav Mahler en na diens overlijden met de schrijver Franz Werfel. Met de schilder Oskar Kokoschka had ze een onstuimige liefdesaffaire en de schrijver Gerhart Hauptmann was ook uitermate van haar onder de indruk. In die rij mogen de namen van Hugo von Hofmannsthal en Romain Rolland niet ontbreken, al is daarmee de rij van aanbidders en vereerders zeker niet compleet. Al met al is het leven van deze Alma Schindler niet bepaald langs lijnen van geleidelijkheid verlopen en dat was al geruime tijd bekend, mede door haar eigen publicaties [1] en de visies op haar die van verschillende zijden op schrift zijn gesteld en vervolgens in druk zijn verschenen [2].

Grillige persoonlijkheid
Ze was nog geen twintig jaar oud toen ze, in 1898, liet weten "Ich möchte eine große Tat thun." Met haar, in ieder geval eerste, echte grote daad — het huwelijk met Gustav Mahler — in 1901 — bleef ze tot ver in de twintigste eeuw omstreden. Enerzijds werd, en wordt ze nog steeds, beschouwd als de muze voor (vertegenwoordigers van) vier kunstrichtingen van hoge importantie: muziek en literatuur, schilderkunst en architectuur; daar staat echter tegenover dat Alma Mahler wordt ervaren als een dominante, aan seks verslaafde, meestal onweerstaanbare verleidster die er niet voor terugdeinsde die verschillende echtgenoten uitsluitend te gebruiken voor haar eigen doeleinden.
Menigeen is de opvatting toegedaan dat Alma Schindler in het geheel niet heeft gefungeerd als bron van inspiratie — een status die ze maar al te graag voor zichzelf heeft geclaimd. 
Toch heeft ze laten zien dat ze buiten het gangbare cliché viel van de pikant-kittige wederhelft die niet werkelijk uit de schaduw van 'de heer des huizes' hoorde te stappen.

Afrekening
Reeds anderhalf decennium geleden heeft psychoanalyticus Hans Wollschläger in een artikel in de Frankfurter Allgemeine Zeitung de eis gesteld om een diepgaand uiteenzetting met die Weense femme fatale te realiseren, opdat ze eindelijk ad acta zou kunnen worden gelegd. Hij kon die eis onderbouwen met een waslijst aan negatieve beoordelingen, variërend van Richard Strauss, via Theodor Adorno tot en met Elias Canetti als heren der schepping en daartegenover de visie van bekende vrouwen uit de wereld der letteren, zoals Claire Goll en Gina Kaus. In die context vielen kwalificaties welke uiterst denigrerend waren en — ondanks alle veranderingen in beoordeling en de uitingen daarvan in bewoordingen — dat nog altijd zijn, zoals "opgeblazen Walküre die dronk als een gootsteengat", en daarnaast ook "majestueuze travestiet". Marietta, echtgenote van de Oostenrijkse schrijver Friedrich Torberg vatte de discrepantie in de persoonliijkheid van Alma Schindler ls volgt samen: "Ze was een grande dame en tegelijkertijd een riool."

Een stoet van prominenten
In de loop van haar lange leven heeft de weduwe van Gustav Mahler en Franz Werfel een leger aan prominente figuren ontmoet, voornamelijk uit de wereld van de kunsten, welke tezamen een lexicon van personen uit de cultuur op het gehele ondermaanse kunnen vormen.
Het mag dan ook geen verbazing wekken dat Alma's leven niet alleen een kunstwerk met schaduwzijden was, maar daarnaast aanleiding vormde voor een zogenoemd polydrama van Joshua Sobol: Alma — A Show Biz ans Ende dat met veel succes op de planken is gebracht.

Nieuwe gegevens
Alma Mahlers nieuwste biograaf stelt zelf de retorische vraag waarom er, vier decennia na het verscheiden van de protagoniste, een zesde levensbeschrijving — de zijne — zou moeten verschijnen. Zijn antwoord daarop is dat de reeds bestaande alleen de twee uitersten raken: kritische afstand tegenover ongebreidelde lof. Himes zelf komt nu met een veel objectiverender beschrijving welke mede tot stand is gekomen aan de hand van niet eerder beoordeeld — en derhalve niet door een biograaf in overweging genomen — brieven en dagboeken waaruit is gebleken dat we in Alma Mahler niet alleen een slim, hartstochtelijk en inspirerend kunnen vinden, mar wier schaduwzijden eveneens onverholen aan bod komen: de hysterie en heerszucht, alsmede haar antisemitsme en alle schakeringen welke tussen die beide extremen verder nog konden worden vastgesteld.
__________
Oliver Himes: Witwe im Wahn — Das Leben der Alma Mahler-Werfel. 478 pagina's met tal van z/w foto's, paperback. Pantheon Verlag, München, april 2010. ISBN 978-570-55112-7.

[1] Alma Mahler: Mein Leben. Voor het eerst verschenen in 1960, bleek inhoudelijk niet geschikt om als bron voor feiten te fungeren.

[2] Tussen de vier vrouwen die het leven van Alma Mahler hebben beschreven — Karen Monson, Susan Keegan, Françoise Giroud en Astrid Seele — bevond zich één van een man, die alleen nog wensbeelden kon beschrijven en daarmee de kwalificatie biograaf niet verdiende.

Afbeeldingen
1. Gustav Mahler in 1909.
2. Handtekening van de schilder Oskar Kokoschka (1886-1980).
3. Alma Mahler- Schindler in 1909.
4. Schrijver Franz Werfel (1890-1945).
5. Voorzijde van de paperbackeditie van Witwe in Wahn. . . .

Bernsteins Derde Symfonie Kaddish — via Klara

Klaagzang als 'symfonie'
Op maandag 21 juni heeft u op deze site een bijdrage kunnen lezen naar aanleiding van het feit dat de Amerikaan Leonard Bernstein (1918-1990) vijf dagen lang als Componist van de week heeft gefungeerd. We hebben in ons artikel niet bepaald de loftrompet gesproken over deze componist en dirigent omdat hij volgens onze opvattingen teveel Hollywood in zijn presentatie heeft gestoken.

Vandaag, donderdag 1 juli, kunt u dat persoonlijk testen door vanavond te luisteren naar het programma In de loge van de Belgische zender Klara. Dat programma wordt van 20:00 uur tot 22:08 uur uitgezonden en heeft de Derde Symfonie, Kaddish — tekst: Samuel Pisar — van Bernstein op de lijst staan, uit te voeren door Samuel Pisar, spreekstem; Kelley Nassief, solostem, begeleid door de Filharmonie en het Kamerkoor van Namen, aangevuld met het Vlaams Radiokoor en het kinderkoor van de Vlaamse Opera. Dirigent is Yutaka Sado (geboren 1961).
Dit werk klinkt na de pauze; wordt voorafgegaan door andere composities in het kader van hetzelfde concert dat op 28 mei jongstleden in de Filharmonie van Vlaanderen werd gegeven.

Spreker, sopraan, gemengd koor, jongenskoor en orkest

Deze  vierdelige symfonie werd gecomponeerd in 1963 — en gereviseerd in 1977 — naar aanleiding van de moord op de Amerikaanse president John Fitzgerald Kennedy (1917-1963) een lichtbaken in moeilijke tijden, doch wiens fatsoen en goedheid immens werden, en nog altijd zwaar worden overschat. Ook die man werd uitsluitend gedreven door machtsdenken en dienovereenkomstig handelen. De Kennedy-clan werd door velen — en dat waren niet alleen maar linkse extremisten — beschouwd als een maffiose familie, die in boosaardigheid en manipulatie geenszins onderdeed voor de criminelen van Cosa Nostra. 

Het mag dan een halve eeuw geleden zijn dat Kennedy de mening heeft geventileerd, maar vergeten zal ik nooit dat hij vond dat China, als het te machtig zou worden, maar platgebombardeerd moest worden. Die opvatting alleen al geeft aan met wat voor een gedegenereerd karakter we in die jaren te maken hadden in het geval van de machtigste man op aarde.

Dat Leonard Bernstein een In Memoriam in muziek schiep ter nagedachtenis van genoemde Kennedy zegt meer over de extravert-emotionele instelling van de componist — die een hier en daar ondraaglijk lamento heeft gecreëerd — dan over de waarde van Kennedy als mens en als president.

____________

Afbeeldingen

1. De Japanse dirigent Yutaka Sado.

2. De eertijdse president van de Verenigde Staten van 1960-1963: John F. Kennedy.