Misvattingen omtrent het voormalige Bolt-orgel op het podium in de oude Harmonie-zaal te Groningen

Tweemaal een Nederlands concertorgel op een podium
Op vrijdag 15 februari, direct na het officiële gedeelte van de presentatie te Groningen van het boek van Jan Minderhoud over de bewogen geschiedenis van de Socëteit De Harmonie en het daaraan verbonden concertgebouw met symfonie- (en aanvankelijk ook nog harmonie-) orkest, bleek dat meer mensen de dwaze vergissing in het getoonde beeldmateriaal van TV Noord op de donderdag daaraan voorafgaand al dan niet actief hadden gezien dat het getoonde orkest, het daarbij behorende podium en het orgel niet de bij Groningen en de voormalige concertzaal behorende elementen waren.
Eveneens bleek dat zelfs menig musicus ook nu nog, drieëneenhalf decennium nadat het laatste concert in de 1973 willens en wetens verwoeste [1] zaal was gegeven, meende dat het grote Bolt-orgel tegen de achterwand van het podium — een vijfklaviers instrument met 28 stemmen — van een instrumentenbouwer met die naam was. Het zal in ons land waarschijnlijk het enige concertinstrument van dat kaliber geweest zijn dat echter de naam droeg van degene die het instrument aan de vereniging met het bijbehorende symfonieorkest had geschonken: dr. Bolt van het toenmalige Academisch Ziekenhuis in Groningen.

Exit Bolt-orgel
Met de sloop van het Harmonie-gebouw waarvan de voorgevel met een belendend perceel is blijven staan, en als fraaie toegang dient tot onder meer enkele alfa-faculteiten, kwam er ook een einde aan het bestaan van het Bolt-instrument dat goed veertig jaar zijn functie op uitstekende wijze had vervuld. De toenmalige directie van het orkest heeft het instrument — voorzichtig uitgedrukt: zonder alle daarvoor gebruikelijke wegen te bewandelen — verkocht aan een orgelbouwer voor de somma van tweeduizend gulden. Helemaal koosjer is dat niet geweest. De katholieke kerk in Sappemeer had net te lijden onder de gevolgen van een zware storm, waarbij de toren gedeeltelijk was ingestort en het orgel binnenin het gebouw geheel onbruikbaar was geworden. Van die kant was derhalve interesse aangemeld voor het Bolt-orgel van het NFO. Helaas tevergeefs.

Functioneren in Harmonie-zaal
Als concertante instrument voldeed het voortreffelijk, voor algemene orgelconcerten daarentegen functioneerde het minder goed. Dirigent Charles de Wolff heeft het instrument tijdens een presentatie van de integrale versie van Die Kunst der Fuge van Johann Sebastian Bach (1685-1750) gebruikt, afwisselend met een Metzler-kistorgel, maar hij heeft het bij die ene keer gelaten: bij een niet zoveel seizoenen daarna nieuwe uitgevoering wisselde hij het kistorgel af met een klavecimbel.
Voor de partij in de Orgelsymfonie van Camille Saint-Saëns (1835-1921) heeft het instrument meer dan eens adequaat gefunctioneerd en dat geldt eveneens voor de partijen in het Te Deum van Anton Bruckner (1824-1896) en een compositie met dezelfde titel van onze Nederlander Anthon van der Horst (1899-1965). Organist Wim van Beek heeft er in de jaren zestig ook eens een Orgelsymfonie van Charles Marie Widor (1844-1937) op uitgevoerd. (Voor solo-instrument geschreven!)
Hoewel de structuur van het huidige concertorgel in de grote Oosterpoort-zaal een geheel andere is, en daardoor minder geschiktheid vertoont voor het functioneren in de werken als boven omschreven, zou het onjuist zijn dit aan het instrument alleen te wijten. De houten vloer in de Harmonie-zaal gaf dat Bolt-orgel een extra dimensie, die de Oosterpoort-zaal, met welke vloer dan ook, nooit zal kunnen bieden, aangezien het nieuwe instrument niet op het podium doch, decentraal, op de gaanderij erboven is geplaatst.

Concertgebouw-orgel
Om iets duidelijker te tonen waar de verschillen zitten tussen het voormalige Bolt-orgel in de Groningse Harmonie-zaal en het Maarschalkerweerd-orgel in de grote zaal van het Amsterdamse Concertgebouw toen èn nu, hebben we de beide instrumenten hierboven voor u afgebeeld. Helaas heb ik niet twee zwart/wit afbeeldingen dan wel twee orgels in kleur onder elkaar kunnen zetten, maar de verschillen zijn nogal groot. De belangrijkste zijn de veel rondere Pedaaltorens met kroon van het Amsterdamse instrument, waartegenover dat van de Groninger Harmonie-zaal slechts lichte welvingen vertoont en in het geheel niet door een houten kas wordt omgeven. Vanzelfsprekend is zoiets gemakkelijker te zien, respectievelijk te vergelijken, als men de beide hierboven afgebeelde foto's stuk voor stuk bekijkt dan wanneer slechts het éne instrument in een korte film met bewegende, niet zo duidelijke beelden als tegenwoordig, van meer dan een halve eeuw geleden in een heel kort tijdsbestek aan het televisiekijkersoog voorbijtrekt.

___________
[1] Een van de aanwezigen memoreerde nog even fijntjes dat het toenmalige gemeentebestuur van Groningen steeds was blijven volhouden dat De Harmonie een bouwval zou zijn en niet meer adequaat op te knappen viel. Slopers hadden hem in 1973 echter toevertrouwd dat het een uiterst zware klus was geworden, aangezien het gebouw zo stabiel was dat er extra inspanningen moesten worden gedaan om het uiteindelijk te kraken.
____________
Afbeeldingen
1. Het Bolt-orgel tijdens de laatste periode dat het NFO in de Harmonie-zaal speelde.
2. Het Maarschalkerweerd-orgel in het Concertgebouw te Amsterdam.
3. Totaalblik richting podium met daarop centraal het Bolt-orgel van achter uit de Harmonie-zaal, 1960.