Op maandag 18 mei, tussen 23:00 uur en middernacht, presenteert Arte-tv een portret van de Oostenrijkse componist Joseph Haydn, die op 31 mei 1809 is overleden. Het betreft een dit jaar gereedgekomen documentaire met gedramatiseerde elementen van Nele Münchmeyer, een Duits-Oostenrijkse coproductie voor het tweede publieke Duitse televisienet ZDF. [1]
Geboren was Joseph Haydn op 31 maart 1732. Naar aanleiding van de tweehonderdste sterfdag van deze muziekmeester heeft onze periode 2009 onder meer de benaming Haydn-jaar gekregen. En hoewel zeker commerciële overwegingen aan dergelijke — soms zelfs uiterst perfect georganiseerde, en in zulke gevallen, relatief langgerekte — gebeurtenissen niet vreemd zijn, wordt de bewuste dan wel toevallige luisteraar toch maar mooi geconfronteerd met muziek van het hoogst denkbare niveau.
Dat was wel heel anders in de tijd dat de goede man de wereld mede bevolkte en zich ten volle heeft ingezet voor hoge kwaliteit binnen de muziekwereld van toen; echter hadden hele volksstammen geen notie van de waarde die zo'n kapelmeester/muziekproducent in dienst van een vorst vertegenwoordigde. Dat dit mede te wijten is aan het feit dat zijn verdiensten vooralsnog binnen de muren van paleizen en eventueel andere vooraanstaande instituten bleef, mag beslist geen verbazing wekken. Heden ten dage zou dat, door het bestaan van ethermedia en elektronische fenomenen waarvan wijzelf in onze jeugd niet alleen geen weet hadden, maar ons daarvan ook niet de geringste voorstelling hadden kunnen maken.
Elitair gebeuren
Immers, als er nu een paleisconcert wordt gegeven ter gelegenheid van een voor 'het hele land' belangrijke gebeurtenis ter viering dan wel herdenking: paleisconcerten — zij het met uitzondering van die welke een besloten karakter dragen — en concerten te water die voor de directe toehoorders relatief gemakkelijk toegankelijk zijn, komen rechtstreeks, of op een zeer snel daarop volgend tijdstip, via het medium televisie of zelfs internet voor de brede massa beschikbaar. In de tijd van Haydn en zijn medelanders, diens medestanders en eventuele concurrenten, waren paleisconcerten — die niet alleen bij vorsten en andere adellijke personages, doch tevens bij bisschoppen werden gerealiseerd — bleven zulke gebeurtenissen altijd een elitaire aangelegenheid.
Wat in de dagen van Joseph Haydn wel mogelijk was en in principe voor een enigermate breder publiek toegankelijk, waren geschriften, al bleef ook toen veel — al te veel —
voorbehouden aan een elite. Niet alleen doordat die geschriften heel dikwijls een specialistisch karakter hadden, hetgeen pas veel later veranderde door de komst van gepopulariseerde, biografisch getinte producten van de drukpers.Nieuwe biografie
Hoezeer zich die situatie van toen heeft ontwikkeld ten faveure van een in principe bredere massa, moge blijken uit de vele boeken en artikelen die heden ten dage verschijnen ter gelegenheid van diverse Haydn-gebeurtenissen die een gedenkwaardig karakter toebemeten kan krijgen. En mensen die de uitgaven niet zelf kunnen aanschaffen, beschikken over de mogelijkheid deze van een openbare bibliotheek te lenen.
Het biografische boek over Joseph Haydn dat deze maand onze aandacht verdient, werd geschreven door de muziekwetenschapper Matthias Henke [2]. Deze wijst in zijn prettig leesbare boek op het belang van Haydn in het kader van de achttiende eeuwse muziekwereld, in principe binnen Oostenrijk, aagezien de componist het overgrote deel van zijn muzikale werkzaamheid in dienst van de vorsten van Esterházy als kapelmeester heeft gefungeerd.
Vier jaar bracht Haydn door in de Engelse hoofdstad waar hij niet alleen als schepper van kamermuziek veel succes had, maar tevens triomfen vierde met zijn 12 Londense symfonieën [2]. Dat die relatief korte periode van doorslaggevende betekenis is geweest voor zijn verdere scheppingen, mag niemand verbazen.
Tt die periode behoren niet alleen de grote oratoria Die Schöpfung en Die Jahreszeiten, maar tevens een hymne voor Kaiser Franz Joseph. De melodie zal bij menigeen die deze te horen krijgt — ook bij veel niet-Duitsers — een Aha-gevoel geven, aangezien deze in het Deutschlandlied (Einigkeit und Recht und Freiheit....)
__________
[1] Dit filmportret met medewerking van Leif-Ove Andsnes en Thomas Quasthoff zal worden herhaald op zondag 24 mei, om 06:00 uur.
[2] Matthias Henke is onder meer hoogleraar voor historische
muziekwetenschap aan de Universiteit van Siegen, en curator van het netwerk Neue Musik van de Kulturstiftung des Bundes, Berlin. Hij zet zich in tal van functies, onder meer door middel van radiowerk in de BRD, Zwitserland en Oostenrijk, in voor de muziek van de achttiende eeuw tot en met heden. In talrijke publicaties, die voor een groot deel tevens zijn verschenen in andere talen, zet Matthias Henke zich in voor het verhelderen, ten behoeve van een breed publiek, van complexe wetenschappelijke samenhangen.[3] Over de Londense symfonieën van Joseph Haydn is bij dezelfde uitgever in 2007 een boek verschenen, dat onder meer is besproken op de Homepage van het muziektijdschrift Mens en melodie.
__________
Matthias Henke: Joseph Haydn. 144 pag., paperback op breed formaat; met vele illustraties in z/w en kleuren. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, Mai 2009. (dtv 34547; ISBN 978-3-423-34547-7. Prijs in Duitsland, en bij Boekhandel Die Weisse Rose te Amsterdam, € 12,90.a
___________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van de nieuwe dtv-biografie over Joseph Haydn, door Matthias Henke.
2. Esterházy-vorst Nikoaus I (1714-1790). Portret uit 1760 door een onbekende meester
3. Auteur, en in dit specifieke geval, Haydn-biograaf Matthias Henke.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten