Op woensdag 3 september, 's middags tussen 15:30 uur en 18:00 uur onze tijd zullen, in het klassieke muziekprogramma Afternoon on 3 van BBC Radio 3, vier composities van de Engelse muziekmeester Ralph
Vaughan Willams (1872-1958) worden uitgevoerd. Drie daarvan klonken jongstleden zaterdag ook tijdens de BBC Proms 2008 in de Albert Hall te Londen. Deze middag zal niet alleen de Fantasia on a Theme of Thomas Tallis klinken — waaraan de componist bijna een eeuw geleden is begonnen — maar zullen eveneens de stukken Job — a masque for dancing (1930), gebaseerd op enkele tekeningen van William Blake (1757-1827), en de Serenade to Music, voor zestien vocale solisten en orkest uit 1938 — dat tijdens het jubileumconcert van Sir Henry Wood door hemzelf in première werd gegeven, op 5 oktober van dat jaar — via de ether uw huiskamer kunnen binnenkomen. Daarna zal het concert worden afgesloten met de Negende Symfonie (1956/57), het laatst voltooide werk van dezelfde muziekmeester, die aan belangwekkendheid, een halve eeuw na diens verscheiden, nog niets heeft ingeboet. Deze symfonie heeft als uitgangspunt de roman Tess of the D'Ubervilles uit 1891, geschreven door de Engelse literaire grootmeester Thomas Hardy (1840-1928), en in 1979 verfilmd door Roman Polanski.De inhoud van deze roman zal binnenkort op BBC One Television als nieuw kostuumdrama worden uitgezonden. Op onze zustersite Tempel der Letteren en Tempel der Filmkunst zult u daarover binnenkort meer kunnen lezen.
* * * * *
Ralph Vaughan Williams — Fantasia over een thema van Thomas Tallis voor dubbel strijkorkest (1910/19)
Williams' werken
In de beide laatste decennia van de vorige eeuw werden de werken van Ralph Vaughan Williams incidenteel uitgevoerd ten opzichte van heden ten dage, nu de belangstelling weer wat toeneemt, zeker nu het een halve eeuw geleden is dat hij is overleden. In West-Europa was de interesse voor zijn werk per definitie minder dan in zijn geboorteland en in de Verenigde Staten. Dat is enigszins merkwaardig als je bedenkt dat hij een relatief omvangrijk oeuvre — en dat niet alleen kwantitatief — heeft nagelaten, waarin vrijwel alle disciplines zijn vertegenwoordigd: 9 symfonieën, werken voor viool en orkest, toneelmuziek, rapsodieën en suites, een pianoconcert, hoboconcert, een tubaconcert, een oratorium, zes opera's, drie balletten, een strijkkwintet, twee strijkkwartetten, stukken voor strijkorkest, orgelcomposities en talrijke profane en sacrale vocale werken.
De componist
Ralph Vaughan Williams werd op 12 oktober 1872 in het graafschap Gloucestershire geboren. Zijn opleiding ontving hij aan het Trinity College in Cambridge, voornamelijk bij Charles Wood (1866-1926), en vervolgens aan de Royal Academy of Music in Londen bij Charles Hubert Hastings Parry (1848-1918) en Charles Villiers Stanford (1852-1924).Voor zijn verdere muzikale ontwikkeling reisde Wlliams naar Berlijn om aldaar bij Max Bruch te studeren. Van 1896 tot 1899 was hij als organist in Londen werkzaam, waarna hij in Oxford colleges heeft gegeven en zich zeer nadrukkelijk heeft beziggehouden met het verzamelen en publiceren van Engelse volksliederen. In 1919 werd hij docent compositie aan het Londense Royal College of Music.
Invloeden
Het is zeer opvallend dat geen van de bovengenoemde componisten bij wie Williams heeft gestudeerd, van doorslaggevende invloed is geweest op zijn componeerstijl. Ook een confrontatie met Wagners werken tijdens de Bayreuther Festspiele bracht geen verandering teweeg bij V.W. (voor Vee Double U, zoals hij veelal werd en ook thans nog wordt genoemd).
Zijn definitieve stijl vond Ralph Vaughan Williams pas toen hij zich enige tijd intensief heeft beziggehouden met de Engelse volksmuziek en diverse 'ontdekkingen', die hij in het fenomeen volsklied had gedaan, is gaan uitwerken in eigen stukken. Hoewel hij tonaal bleef componeren, valt zijn schrijfwijze niet te vergelijken met die van één zijner tijdgenoten. Formeel gezien sluit hij aan bij Maurice Ravel (1875-1937), maar qua melodiek en harmoniek liet hij zich uitsluitend leiden door zijn eigen intuïtie. Ravel noemde deze Engelsman eens "de enige van mijn leerlingen die niet mijn muziek schrijft."
Het heeft enige tijd geduurd voordat V.W. aanzien heeft weten te verwerven, maar ook toen was dat nog steeds vrijwel alleen in kringen van musici en niet bij het publiek.
Thomas Tallis
Thomas Tallis, die leefde van ongeveer 1510 tot 1585, was werkzaam aan het Engelse hof als componist, kapelmeester en organist. In het English Hymnal dat door Williams werd uitgegeven, heeft hij een aantal melodieën van Tallis opgenomen. Een hymne van deze musicus vormt de basis voor Williams Fantasia, welke één van zijn bekendste werken zou worden.
Het strijkoorkest is in drie groepen 'opgesplitst': een groot ensemble, een groepering van negen musici en een solokwartet. In de partituur heeft de componist de tweede groep nader omschreven: twee eerste en twee tweede violen, twee alten en twee celli, alsmede een contrabas. De solopartijen voor het kwartet dienen door de respectieve sectieleiders te worden gespeeld.
"De drie groepen van spelers woden op verschillende manieren ingezet," verklaart de componist, "soms als tegenstemmen, en soms elkaar begeleidend."
Oorspronkelijk werk
Afgezien van het thema is Williams' Tallis-Fantasie een volkomen oorspronkelijk werk. Het is echter zeer begrijpelijk dat menig luisteraar meent met een zeer oud stuk te worden geconfronteerd, doordat Williams veel van de oorsponkelijke harmonisatie, met opvallende kruisverbindngen en dissonanten, die zo typerend zijn voor de zestiende eeuw, heeft gehandhaafd. De melodie die Williams heeft gekozen, is die uit de derde van acht toonzettingen met de acht verschillende kerktoonsoorten: de Frygische.
Na het overlijden van Thomas Tallis werd de Fantasia ofwel Fancy zeer populair en bleef dat gedurende de eerste helft van de zeventiende eeuw, om tegen het einde ervan door Henry Purcell (1659-1695) nieuw leven ingeblazen te krijgen.
De Tallis-Fantasie
Ralph Vaughan Williams heeft zijn Fantasia voorzien van de tempoaanduiding largo sostenuto. Het stuk wordt geopend met zachte akkoorden van het gehele orkest, waarna de lagere strijkers al op het thema vooruitlopen. Daarna wordt dit largamente gespeeld, terwijl er tremoloakkoorden in de violen klinken. Het thema wordt vervolgens herhaald en daarbij spelen de tweede violen versierde figuraties. Dan volgt en cadens en een afdeling waarin de eerste en de tweede groep — waarbij de tweede als ingetogen 'echo' van de eerste fungeert — gedempt frasen laat horen in de vorm van tegenstemmen. Daarboven klinkt een gedeelte van het thema, thans op nieuw uitgewerkt door de soloalt en de soloviool in afwisseling.
Dan komt het strijkkwartet aan de beurt, en een groot aantal variaties wordt tussen de groepen 'geweven', waardoor en enorm scala aan klankleuren wordt verkregen.
____________
Afbeeldingen
1. De componist Ralph Vaughan Williams.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten