Pfingstfestspiele in Baden-Baden op Arte-televisie

Mozart en Schumann
De Frans-Duitse cultuurzender Arte presenteert eerste Pinksterdag, zondag 31 mei, vanaf 19:00 uur, rechtstreeks de Pfingstfestspiele uit de Duitse stad Baden-Baden. In tegenstelling tot de gebruikelijke drie kwartier durende uitzending die Arte op zondagavond voor klassieke muziek reserveert, wordt deze keer tweemaal vijfenveertig minuten uitgetrokken. Tussen 19:00 uur en 19:45 uur kunt u oog- en oorgetuige zijn van het concert onder leiding van Thomas Hengelbrock. Op het programma staan werken van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) en Robert Schumann (1810-1856). De tweede helft van het optreden zendt Arte uit tussen 20:05 uur — direct na het Nieuws en het Weer — en 20:49 uur.
__________
Foto: Dirigent Thomas Hengelbrock.

Borodins Tweede Symfonie uit 1877 op NDR Kultur

Historische opname
Op woensdag 20 mei presenteert de Duitse radiozender NDR Kultur — tussen 19:30 uur en 20:00 uur — een alweer wat oudere uitvoering van de Tweede Symfonie uit 1877 van de Russische chemicus en componist Aleksandr Borodin (1833-1887). Bij de première was het stuk bepaald geen succes beschoren en het heeft ook nog wel enige tijd geduurd voordat de wat meer algemene concertbezoeker toch waardering ging opbrengen voor de genialiteit die Borodin als schepper van muziek aan de dag heeft gelegd.
In de uitzending van woensdagavond klinkt de interpretatie die de Russische dirigent Kyrill Kondrasjin (1914-1981) samen met het Concertgebouworkest heeft gegeven. Dat is ongeveer drie decennia geleden, en derhalve alweer een historische opname, mede door de bijzondere kwaliteiten van deze betreurde dirigent.
__________
Afbeelding: De componist Aleksandr Borodin. (Tekening van Elzo Smid, Groningen, 1987. Collectie Heinz Wallisch.)

WDR-tv toont eigen orkest in Dansen uit Galánta

Terugkijken op jeugdjaren
Vroeg in de nacht van dinsdag 19 op woensdag 20 mei — exact genomen tussen 00:40 uur en 01:00 uur — zendt de Westdeutsche Rundfunk (WDR) een opname uit van de Dansen uit Galánta — gecomponeerd in 1933 — door Zoltán Kodály (1882-1967). Het WDR Sinfonieorchster wordt voor die gelegenheid gedirigeerd door Jukka-Pekka Saraste.
De meeste reizigers tussen Wenen en Boedapest kennen het kleine marktstadje Galánta, dat tegenwoordig in het zuidelijk deel van Slowakije ligt. De latere componist Zoltán Kodály heeft daar zeven jaar van zijn jeugd doorgebracht, in een tijd dat er nog een zigeunerkapel bestond, hetgeen later helaas niet meer het geval was. Dat zigeunerensemble maakt de eerste ‘orkestgeluiden’ waarmee de jonge Zoltán werd geconfronteerd. De ouders van deze spelende zigeuners hadden zich een eeuw eerder al met dezelfde soort van muziek beziggehouden, en omstreeks 1800 waren er in Wenen reeds enkele banden met Hongaarse Dansen gepubliceerd. Eén van die delen omvatte onder meer muziek, die afkomstig was van de zigeuners uit Galánta, welke de oude Hongaarse folkloristische muziektraditie hadden bewaard. Om dat in stand te houden, heeft Kodály zijn belangrijkste thema’s voor de Dansen uit Galánta uit die oude muziekbanden overgenomen.

* * * * *

Instrumentatie: 2 fluiten, 2 hobo’s, 2 klarinetten (in A), 2 fagotten, 4 hoorns (in F), 2 trompetten (in C), pauken, kleine trom, triangel, klokken en strijkers.

Kodály heeft zijn Dansen in 1933 voltooid, en nog in hetzelfde jaar zijn deze voor het eerst in Boedapest in het openbaar uitgevoerd. Eigenlijk zijn het verschillende stukken, maar ze vormen desondanks een eenheid, aangezien de componist meerdere keren hetzelfde materiaal heeft gebruikt.
De Dansen uit Galánta worden geopend met een markant thema voor de solocello. Houtblazers en strijkers laten daarop een snelle passage horen, waarna de hoorns het thema herhalen. Dan wordt dit uitgewerkt en mondt het uit in een cadens voor klarinet. Een grillig wijsje (andante maestoso) wordt eveneens door de klarinet gespeeld, maar begeleid door strijkers. Dit wijsje wordt in de loop van de compositie nog diverse keren herhaald. Dan klinkt zeer levendig een contrasterende melodie, eerst in de fluiten, dan in de klarinetten en violen, waarna het grillige wijsje opnieuw― in de houtblazers en strijkers klinkt: de hoorns en de pauken zorgen voor de begeleiding. Dan leiden hobo’s en fluiten (allegro) een geheel nieuwe passage in. Daarna vormt een opgewekte sequens de overgang naar een tweede andante maestoso. Een gesyncopeerd thema zoekt zijn weg door het orkest, langzaam maar zeker aanzwellend tot een rauw fortissimo. De klarinet zet een soort van tegenmelodie in, die wordt opgepakt door de fluit. Na te zijn uitgewerkt maakt deze plaats voor een sprankelend thema (allegro vivace) in de fluiten en eerste violen. Het wordt uitgebreid met verwijzingen naar andere motieven, speciaal naar het syncopenthema, waarna het geheel gestadig klankvoller en opgewondener wordt. Plotseling breekt dat alles af en heerst er een korte Generalpause. Opnieuw klinkt de grillige melodie: eerst pianissimo, dan in de houten blaasinstrumenten met strijkersbegeleiding. Een cadens in de klarinet leidt naar een allegro molto vivace dat het geheel besluit, maar nu wel in een totaal andere vorm.
____________
Afbeeldingen
1. Historisch kasteel in Galánta.
2. De Hongaarse componist Zoltán Kodály.

Een Portret van Joseph Haydn op Arte-televisie en één in een nieuw boek over diens leven en werk

Filmportret
Op maandag 18 mei, tussen 23:00 uur en middernacht, presenteert Arte-tv een portret van de Oostenrijkse componist Joseph Haydn, die op 31 mei 1809 is overleden. Het betreft een dit jaar gereedgekomen documentaire met gedramatiseerde elementen van Nele Münchmeyer, een Duits-Oostenrijkse coproductie voor het tweede publieke Duitse televisienet ZDF. [1]


Geboren was Joseph Haydn op 31 maart 1732. Naar aanleiding van de tweehonderdste sterfdag van deze muziekmeester heeft onze periode 2009 onder meer de benaming Haydn-jaar gekregen. En hoewel zeker commerciële overwegingen aan dergelijke — soms zelfs uiterst perfect georganiseerde, en in zulke gevallen, relatief langgerekte — gebeurtenissen niet vreemd zijn, wordt de bewuste dan wel toevallige luisteraar toch maar mooi geconfronteerd met muziek van het hoogst denkbare niveau.
Dat was wel heel anders in de tijd dat de goede man de wereld mede bevolkte en zich ten volle heeft ingezet voor hoge kwaliteit binnen de muziekwereld van toen; echter hadden hele volksstammen geen notie van de waarde die zo'n kapelmeester/muziekproducent in dienst van een vorst vertegenwoordigde. Dat dit mede te wijten is aan het feit dat zijn verdiensten vooralsnog binnen de muren van paleizen en eventueel andere vooraanstaande instituten bleef, mag beslist geen verbazing wekken. Heden ten dage zou dat, door het bestaan van ethermedia en elektronische fenomenen waarvan wijzelf in onze jeugd niet alleen geen weet hadden, maar ons daarvan ook niet de geringste voorstelling hadden kunnen maken.

Elitair gebeuren
Immers, als er nu een paleisconcert wordt gegeven ter gelegenheid van een voor 'het hele land' belangrijke gebeurtenis ter viering dan wel herdenking: paleisconcerten — zij het met uitzondering van die welke een besloten karakter dragen — en concerten te water die voor de directe toehoorders relatief gemakkelijk toegankelijk zijn, komen rechtstreeks, of op een zeer snel daarop volgend tijdstip, via het medium televisie of zelfs internet voor de brede massa beschikbaar. In de tijd van Haydn en zijn medelanders, diens medestanders en eventuele concurrenten, waren paleisconcerten — die niet alleen bij vorsten en andere adellijke personages, doch tevens bij bisschoppen werden gerealiseerd — bleven zulke gebeurtenissen altijd een elitaire aangelegenheid.
Wat in de dagen van Joseph Haydn wel mogelijk was en in principe voor een enigermate breder publiek toegankelijk, waren geschriften, al bleef ook toen veel — al te veel — voorbehouden aan een elite. Niet alleen doordat die geschriften heel dikwijls een specialistisch karakter hadden, hetgeen pas veel later veranderde door de komst van gepopulariseerde, biografisch getinte producten van de drukpers.

Nieuwe biografie
Hoezeer zich die situatie van toen heeft ontwikkeld ten faveure van een in principe bredere massa, moge blijken uit de vele boeken en artikelen die heden ten dage verschijnen ter gelegenheid van diverse Haydn-gebeurtenissen die een gedenkwaardig karakter toebemeten kan krijgen. En mensen die de uitgaven niet zelf kunnen aanschaffen, beschikken over de mogelijkheid deze van een openbare bibliotheek te lenen.
Het biografische boek over Joseph Haydn dat deze maand onze aandacht verdient, werd geschreven door de muziekwetenschapper Matthias Henke [2]. Deze wijst in zijn prettig leesbare boek op het belang van Haydn in het kader van de achttiende eeuwse muziekwereld, in principe binnen Oostenrijk, aagezien de componist het overgrote deel van zijn muzikale werkzaamheid in dienst van de vorsten van Esterházy als kapelmeester heeft gefungeerd.
Vier jaar bracht Haydn door in de Engelse hoofdstad waar hij niet alleen als schepper van kamermuziek veel succes had, maar tevens triomfen vierde met zijn 12 Londense symfonieën [2]. Dat die relatief korte periode van doorslaggevende betekenis is geweest voor zijn verdere scheppingen, mag niemand verbazen.
Tt die periode behoren niet alleen de grote oratoria Die Schöpfung en Die Jahreszeiten, maar tevens een hymne voor Kaiser Franz Joseph. De melodie zal bij menigeen die deze te horen krijgt — ook bij veel niet-Duitsers — een Aha-gevoel geven, aangezien deze in het Deutschlandlied (Einigkeit und Recht und Freiheit....)
__________
[1] Dit filmportret met medewerking van Leif-Ove Andsnes en Thomas Quasthoff zal worden herhaald op zondag 24 mei, om 06:00 uur.

[2] Matthias Henke is onder meer hoogleraar voor historische muziekwetenschap aan de Universiteit van Siegen, en curator van het netwerk Neue Musik van de Kulturstiftung des Bundes, Berlin. Hij zet zich in tal van functies, onder meer door middel van radiowerk in de BRD, Zwitserland en Oostenrijk, in voor de muziek van de achttiende eeuw tot en met heden. In talrijke publicaties, die voor een groot deel tevens zijn verschenen in andere talen, zet Matthias Henke zich in voor het verhelderen, ten behoeve van een breed publiek, van complexe wetenschappelijke samenhangen.

[3] Over de Londense symfonieën van Joseph Haydn is bij dezelfde uitgever in 2007 een boek verschenen, dat onder meer is besproken op de Homepage van het muziektijdschrift Mens en melodie.
__________
Matthias Henke: Joseph Haydn. 144 pag., paperback op breed formaat; met vele illustraties in z/w en kleuren. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, Mai 2009. (dtv 34547; ISBN 978-3-423-34547-7. Prijs in Duitsland, en bij Boekhandel Die Weisse Rose te Amsterdam, € 12,90.a
___________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van de nieuwe dtv-biografie over Joseph Haydn, door Matthias Henke.
2. Esterházy-vorst Nikoaus I (1714-1790). Portret uit 1760 door een onbekende meester
3. Auteur, en in dit specifieke geval, Haydn-biograaf Matthias Henke.

Tweemaal Brahms' Tweede binnen vijf uur

's Middags op Neerlands Radio 4
Wie van de muziek van Johannes Brahms houdt — en met name van diens symfonieën —, krijgt op zondag 17 mei de gelegenheid dat werk binnen vijf uur tijds tweemaal te beluisteren. Allereerst in het middagconcert dat door de Nederlandse zendgemachtigde Avro vanuit het Concertgebouw in Amsterdam wordt uitgezonden, vanaf 14:02 uur. Brahms Tweede Symfonie opus 73 uit 1877 wordt voorafgegaan door het geniale Tweede Pianoconcert van Fryderyk Chopin, met als solist de Chinees Lang Lang, die — zo beweren boze tongen — daarvoor de lieve som van 32.000 euro vangt.
Het Concertgebouworkest zal voor de gelegenheid worden gedirigeerd door Daniel Harding.

's Avonds op BBC Radio 3
Direct als de avond bij ons begint, dus om 18:00 uur — maar op Britse bodem is het dan nog wel een uur vroeger —, krijgt u de gelegenheid om op een veel uitgebreidere wijze kennis te maken met dezelfde symfonie, in het programma Discovering music. Daarin wordt in anderhalf uur niet alleen — en pas aan het slot — de complete symfonie uitgevoerd, door het BBC National Orchestra of Wales onder leiding van Theodor Kuchar, maar is er vooraf uitgebreid gelegenheid om nader in te gaan op allerlei details, die niet alleen verbaal zullen worden verklaard, maar eveneens door tal van liefhebbers en kenners worden becommentarieerd en tevens instrumentaal worden ondersteund.
Een uitgebreid artikel, met technische toelichting op deze symfonie heb ik op 6 mei 2007 geplaatst op het Nederlandse fin de siècle weblog All art is quite useless van Rond 1900.nl.
___________
Afbeelding: Johannes Brahms, getekend door Jarko Aikens, Groningen 1985. (Archief Heinz Wallisch.)

Stravinski-concert op Britse zender BBC Radio 3

Drie werken in één concert
In de wereld der klassieke muziek is Igor Stravinski (1882-1971) nog steeds populair: op het concertpodium alsook via de ether. Dinsdag 12 mei kunt u in de serie Performance on 3 van en ook via de Britse zender BBC Radio 3 — tussen 20:00 uur en 22:15 uur onze tijd — drie totaal verschillende werken van deze componist beluisteren.
Als afsluiting zal Le sacre du printemps worden uitgezonden — een werk dat alom heel veel bekendheid geniet. Daaraan voorafgaand wordt door het City of Birmingham Symphony Orchestra onder leiding van Sakari Oramo de cantate Le roi des étoiles voorgesteld, waarbij tamelijk ruime vocale steun zal worden verleend door het Chorus van datzelfde ensemble.
Het concert zal worden geopend met een fragment uit de opera buffa Mavra, een eenakter uit 1922, waarvoor librettist Boris Kochno (1904-1990) in het oeuvre van de Russische dichter Aleksandr Poesjkin (1799-1837) de tekst Het kleine huis in Kolomna (1830) geschikt achtte.
Uitgebreide informatie over dit concert is te vinden in het artikel dat ik heden op de Nederlandse fin de siècle website All art is quite useless van Rond1900.nl heb geplaatst.
__________
Afbeelding: De Russische, zeer geniale, schrijver Aleksandr Poesjkin.

Stravinski's Psalmensymfonie op Nederland 2

De juiste man voor die opdracht
De uiterst productieve componist Igor Stravinski (1882-1971) had voor zijn vijftigste al een aardig oeuvre op zijn naam staan. Kennelijk was de, eveneens van oorsprong Russische, dirigent Sergej Koessevitski — die een vermogend man was en graag als mecenas optrad — eveneens de mening toegedaan dat hij met de keuze van die landgenoot de juiste muziekmeester zou vinden om een opdrachtwerk te schrijven ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan, in 1930, van Koessevitski's ensemble — het Boston Symphony Orchestra — aan het eind van dat jaar.
Igor Stravinski aanvaardde deze opdracht en het resultaat was de Psalmensymfonie, die hij in 1948 nog eens heeft gereviseerd.
De compositie werd echter niet in de VS gegeven, maar in het Palais des Beaux Arts te Brussel, onder leiding van Ernest Ansermet. Dat gebeurde op 13 december 1930, en zes dagen daarna beleefde dit opus een eerste uitvoering door het Boston Symfonie Orkest.
Een versie van deze Psalmensymfonie, zoals die in het kader van de Zaterdagmatinee in het Concertgebouw te Amsterdam, op 13 september 2008 werd gegeven door het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Ed Spanjaard, zal te horen en tevens te zien zijn in de nacht van donderdag 7 op vrijdag 8 mei in het tv-programma NPS Podium, tussen 00:15 uur en 01:12 uur.
____________
Afbeeldingen
1. Igor Stravinski, tekening van Jarko Aikens, Groningen, 1984. Collectie Heinz Wallisch.
2. Contrabassist, dirigent, mecenas en zo meer: Sergej Koessevitski.

Pfitzners Sextet opus 55 op radiozender NDR Kultur

Kamermuziek op hoog niveau
Op de avond van de dag dat de Duitse componist Hans Erich Pfitzner (1869-1949) honderdveertig jaar zou zijn geworden, presenteert de Duitse radiozender NDR Kultur diens opus 55, geschreven in 1945: het Sextet in g kleine terts voor viool, altviool, violoncello, contrabas, klarinet en piano. Het werk wordt gespeeld door het Consortium Classicum, en valt dinsdag 5 mei, 's avons te beluisteren tussen 19:30 uur en 20:00 uur.
Een uitgebreid artikel over deze veelzijdige musicus — dirigent tevens liedbegeleider, conservatorium- alsmede operadirecteur, regisseur, operaproducent en professor compositie —, geboren te Moskou, maar vanaf zijn derde jaar voornamelijk, doch niet alleen maar, werkzaam in Duitsland, en overleden enkele maanden voordat zijn tegenpool in tal van opzichten — Richard Strauss, die vijf jaar eerder dan Pfitzner het levenslicht had aanschouwd — zijn lier aan de wilgen heeft gehangen, is heden opgenomen op de Nederlandse website All art is quite useless van Rond1900.nl over de cultuur van het fin de siècle.
__________
Afbeelding: De muziekmeester Hans Pfitzner. Detail van een foto uit 1905 waarop tevens Gustav Mahler en enkele andere grootheden uit het cultuurleven van de hoofdstad der Donaumonarchie bijeen zijn in een park van de Praterstad.

Bela Bartók Vara's Radio 4-Componist van de week

Ook de Vara op Radio 4 heeft deze week een oude bekende als Componist van de week: Bela Bartók (1881-1945). Van hem kunt u de komende week gedurende vijf avonden, steeds tussen 19:30 uur en 20:00 uur bijna dertig minuten muziek beluisteren, aaneen gepraat door de prachtige stem van Peter Bree.
Meer over deze grootmeester van de Oost-Europese muziek kunt u vinden in een relatief omvangrijke bijdrage, die ik op 4 juli 2007, onder de titel Harmonie en differentiatie — De componist Bela Bartók, heb geplaatst op de Homepage van de website van het muziektijdschrift Mens en melodie.

Mendelssohn opnieuw BBC-Composer of the Week

Het viel te verwachten dat in het Mendelssohn-jaar 2009 dit muzikale genie meer dan eens zou figureren als Composer of the week in de reeks van BBC Radio 3. Dat is eind januari ook al het geval geweest, en het ziet er naar uit dat dit gedurende het lopende kalenderjaar nog wel één of twee, ja misschien zelfs wel drie, keer zal gebeuren.
Voor meer gegevens dienaangaande verwijzen we dan ook naar onze bijdrage op deze muzieksite van 25 januari dit jaar.

Martha Argerich en Gidon Kremer in Berlijn 2006

Terugblik met beelden
Arte-televisie zendt zondag 3 mei, tijdens het voor klassieke muziek gebruikelijke tijdstip van 19:00 uur tot 19:45 uur, een herinnering uit aan een concert door de Argentijnse pianiste Martha Argerich (die is geboren in 1941) en de Letse violist Gidon Kremer (geboren 1947) delen — samen met zoveel concertbezoekers van toen; en na zondagavond met ook nog heel veel televisiekijkers, die belangstelling hebben voor, en als het even kan, houden van, klassieke muziek. Het betreft een concert dat die beiden eind 2006 in de Berliner Philharmonie hebben gegeven. Het uitverkochte optreden werd met een ovationeel enthousiasme begroet. De beiden hebben zowel ieder individueel alsook samen gespeeld. Martha Argerich interpreteerde op grootse wijze de Kinderszenen van Robert Schumann. Gidon Kremer kon ook even flink op de snaren hakken tijdens de interpretatie van de Eerste Vioolsonate van Bela Bartók.

Herinnering en introductie
Terugblikkend op dat gebeuren vertelt Gidon Kremer eerst nog een en ander en vervolgens introduceert hij de composities die gedurende het drie kwartier durende programma worden uitgezonden. De film is een voor het ZDF, door regisseur Daniel Finkernagel in 2008 gerealiseerde, documentaire, welke door die zender thans voor Arte beschikbaar gesteld is.
Deze muziekfilm zal door Arte televisie de komende weken nog twee keer worden uitgezonden: op vrijdag 8 mei, in de vroege ochtenstond vanaf 06:00 uur, en datzelfde tijdstip geld voor de tweede herhaling, op donderdag 14 mei.