Arthur Honegger als Componist van de Week

Vier keer een half uur
Op werkdagen in de week van maandag tot en met vrijdag wordt elke avond tussen 19:30 en 20:00 uur, op Radio 4, het Vara-programma Componist van de Week uitgezonden. In de week van 29 juni tot en met 3 juli kunt u daarin werken uit het oeuvre van de muziekmeester Arthur Honegger (1892-1955) beluisteren.


Arthur Honegger maakte deel uit van de famueze Groupe des Six [1]. Het is voornamelijk de vriendschapsband geweest die de zes bijeengehouden heeft; nooit hebben zij zich vastgelegd door middel van een beginselverklaring. Daardoor was het mogelijk dat Honegger, die de basisgedachte van de groepering — een aardse muziek, een muziek voor het dagelijks gebruik wel onderschreef, uiteindelijk toch zijn eigen gang zou gaan. Tegenover de meer speelse opvattingen over kunst van zijn collega's stelde hij: "De kermis en de music-hall zijn mijn terrein niet. Mijn genres zijn de kamermuziek en de symfonische muziek, en die zal ik zo streng en zo ernstig mogelijk beoefenen."
Ongetwijfeld hing dit niet alleen maar samen met zijn romantische temperament, maar ook met zijn Zwitserse afkomst, waardoor Duitse invloeden in zijn werk veel sterker zouden doorwerken dan bij zijn Franse tijdgenoten. Die invloeden blijven herkenbaar in zijn gevoel voor muzikale architectuur en monumentaliteit. De zin voor traditie en Honeggers streven "een muziek te schrijven die de grote massa luisteraars kan begrijpen en niettemin losstaat van het banale" staan tenslotte in directe relatie met zijn portestantse levensovertuiging. Deze was niet alleen de inspirerende kracht voor een aantal religieuze koorwerken, maar gaf ook aan menige instrumentale compositie een ethische strekking mee.
Meer informatie over de composities die gedurende die avonden zullen worden uitgevoerd, is te vinden op de website van het betreffende Vara-programma.
Componist van de week moet volgens de radio- en tv-gidsen alle vijf avonden van de komende week een aflevering de ether insturen, maar volgens de website zijn er slechts vier afleveringen. Maandagavond wordt de eerste uitzending geopend met Honeggers beroemdste compositie: Pacific 231, gecomponeerd in 1923. Op YouTube kunt u een versie daarvan beluisteren met beelden uit de film Metropolis uit 1925 van Fritz Lang.
Zoals gebruikelijk worden de programmaonderdelen aaneen gepraat door Peter van Bree.
Deze reeks over Honegger werd eerder uitgezonden.
_________
Afbeeldingen:
1. Arthur Honegger. Tekening van Jarko Aikens, Groningen, 1985.
(Archief Heinz Wallisch.)
2. Presentator van Vara's Componist van de Week, Peter van Bree.

VPRO-documentaire over het orkest van Teheran

Bach in Teheran
In de VPRO-programmareeks Het uur van de wolf zal op vrijdag 26 juni een documentaire worden uitgezonden van Frank Scheffer over de Iraanse dirigent Nader Makayeshi [1], die alles op alles zet om in Iran verboden werken van muziekmeesters uit het vrije westen in het openbaar uit te voeren met zij Teheran Symfonie Orkest. Daartoe behoren de namen Johann Sebastian Bach (1685-1750), Frank Zappa (1940-1993) en Gustav Mahler (1860-1911). Officieel is het in Iran verboden om westerse muziek ten gehore te brengen. Alleen al aan dat verbod valt af te lezen hoe gedegenereerd dat regime is.
Het is na de afzetting van de sjah van Perzië publiekelijk bekend geworden dat ook die man een dictator van het troebelst denkbare water was, maar tijdens zijn regeringsperiode bleken er toch steeds meer westerse invloeden te worden toegelaten. Zo werd ik in 1975 — tijdens een interview ten behoeve van een artikel over de Friese blazers-groepering Hora Decima — geconfronteerd met de mededeling dat één van hun leden, Jo van Diederen, op zeer korte termijn had moeten worden vervangen, doordat hij was benoemd tot dirigent van het 150 musici sterke symfonieorkest van Teheran. Niet zolang daarna vernamen we dat er in Teheran veel belangstelling voor het cultuurverschijnsel opera bleek te bestaan.


Mahler in Bagdad
Mahler zijn we ook al eens tegengekomen in een film over net zo'n ensemble in de Iraakse hoofdstad Bagdad, waar de machthebbers al evenmin erg gesteld zijn op onze muziek. De musici aldaar vertelden hoezeer zij op bepaalde componisten uit Europa gesteld zijn en dat de concerten — die nooit openbaar worden aangekondigd, maar door middel van een mond-op-mond netwerk — met enorm enthousiasme door de luisteraars werden ontvangen. Het ensemble concerteerde echter nimmer tweemaal achtereen op dezelfde locatie in verband met terroristische handelingen door fervente tegenstanders van deze muziekpolitiek.

Documentaire
In de VPRO-Gids van de week tot en met heden, vrijdag 2 juni, staat een twee pagina's lang artikel over Nader Makayeshi, die na drie decennia in Wenen ervoor heeft gekozen terug te keren naar Teheran om als dirigent zijn stempel op het Symfonieorkest aldaar te drukken. De aanzet daartoe geeft deze musicus reeds tijdens het proefspel dat een geïnteresseerde moet ondergaan alvorens tot het ensemble te worden toegelaten. Dat dit toch heel anders gebeurt dan bij Europese orkesten, is een thema dat hopelijk in de film goed zal worden belicht, aangezien het een fenomeen is dat zo menig scepterzwaaiende orkestleider in ons westerse symfonische bestel ter harte zou kunnen nemen.

Uitzendingen
De bijna een uur durende documentaire The Theheran Orchestra zal op vrijdag 26 juni via Nederland 2 worden uitgezonden tussen 22:50 uur en 23:50 uur. De komende televisieweek zal de film worden herhaald door het digitale themakanaal met die imbeciele naam: Holland doc, en wel:
zaterdag 27 juni, tussen 21:00 en 22:00 uur
zondag 28 juni vanaf 17:00 uur
maandag 29 juni, tussen 17:40 uur en 18:36 uur
dinsdag 30 juni vanf 17:01 uur
woensdag 1 juli, tussen 16:34 uur en 17:30 uur
donderdag 2 juli vanaf 15:55 uur
vrijdag 3 juli, tussen 22:33 uur en 23:29 uur

Het is niet uitgesloten dat er tijdens de nachtelijke uren ook nog herhalingen de ether in geslingerd zullen worden. Voor de exacte gegevens dienaangaande zij verwezen naar de website van deze zender, Afdeling Programmagegevens.
__________
[1] Aangezien we de laatste dagen de naam van deze dirigent op ongeveer 83 verschillende manieren gespeld zijn tegengekomen — zelfs binnen de VPRO op tal van manieren —, kunnen we niet voor de juiste orthografie instaan.
____________
Afbeelding: Dirigent Nader Makayeshi. (Foto: VPRO.)

Opus 20 van Henryk Wieniavski op Mezzo-televisie

Kort recital
De Poolse componist Henryk Wieniavski (1835-1880) wordt vrijdag — in de vroege avond tussen 19:25 en 19:50 uur — via Mezzo-televisie geëerd met een uitvoering van diens Fantaisie brillante op Gounods 'Faust', opus 20. Dit stuk werd oorspronkelijk geschreven voor viool en orkest; de eerste uitvoering daarvan werd in 1868 te Leipzig gegeven.
Met die beide laatste woorden in de titel wordt de opera Faust uit 1859 van Charles Gounoud (1818-1893) bedoeld. Dit muziekdrama zal tussen 20 november en 22 december dit jaar door Opera Zuid in twaalf steden — dertien voorstellingen — van ons land worden gepresenteerd.
De uitvoerenden van Wienavski's opus 20 zijn Corey Cerovcek, viool; en Alexandre Tharaud, piano. Het betreft de opname van een optreden in het Théâtre du Châtelet van 2002. De verfilming van dit recital met een duur van nog geen twintig minuten is tot stand gekomen -onder leiding van Karl More.
Dit optreden zal door Mezzo-tv nogmaals worden uitgezonden op vrijdag 3 juli aanstaande vanaf 13:09 uur.
__________
Afbeelding: De Poolse componist Henryk Wieniavski.

Vier Franse meesterwerken van rond 1900 bijeen

Tweemaal Maurice Ravel
Op woensdag 17 juni presenteert de Britse radiozender BBC 3 — in de avond tussen 20:00 uur en 22:15 uur — in de muziekprogrammareeks Performance on 3 een concert met vier Franse composities welke tijdens het fin de siècle zijn ontstaan. Twee daarvan zijn geschreven door Maurice Ravel (1875-1937). Het concert wordt geopend met een orkestsuite: vijf sprookjesscènes, die zijn samengebracht onder de titel Ma mère l'Oye, ontstaan in de jaren 1909-1910. Een uitgebreide toelichting op dat werk is op dit weblog te vinden in een artikel dat op donderdag 28 augustus 2008 is opgenomen.
Vervolgens staat van dezelfde componist op het programma: Shéhérazade voor vrouwenstem en orkest. Ravel heeft deze compositie gerealiseerd in 1898. Het werk behandelt dezelfde stof, zij het op een andere manier, dan die welke voorwerp van de focus was voor de symfonische orkestsuite opus 35, met dezelfde titel, die de Rus Nikolaj Rimski Korsakov (1844-1908) in 1888 aan het notenpapier heeft toevertrouwd.
Mezzosopraan Susan Graham wordt in Shehérazade begeleid door het London Symphony Orchestra onder leiding van Yan Pascal Tortelier.

Tweemaal Debussy
De beide andere Franse stukken van het bewuste concert — door hetzelfde ensemble met dezelfde dirigent — zijn door één meester geschreven, die als een aartsvader [1] van de twintigste eeuwse muziek mag worden beschouwd: Claude Debussy (1862-1918). Als eerste zal de Prélude à l 'après-midi d'un faun uit 1894 klinken, gecomponeerd in verband met een gedicht van Stéphane Mallarmé (1842-1898). Op 27 februari 2007 heb ik een uitgebreid artikel met toelichting op die compositie laten opnemen op het Nederlandse culturele weblog All art is quite useless, met betrekking tot de cultuur van Rond 1900; die bijdrage kunt u lezen door hier te klikken.
Het concert wordt besloten met de drie symfonische schetsen die door Debussy zijn bijeengebracht onder de titel La mer (1903-1905).
__________
[1] De andere aartsvaders van de muziek van de aan de onze voorafgegane eeuw, zijn Arnold Schönberg (1874-1951) en Igor Stravinski (1882-1971). Een muziekdocent merkte eens op dat Béla Bartók (1881-1945) eveneens bij die kleine groep behoorde; dat kunnen we niet weerspreken.
____________
Afbeeldingen
1. Maurice Ravel.
2. Claude Debussy.

Richard Wagner versus Felix Mendelssohn

In één van de bijdragen in de marge — die als rubriek het opschrift Terzijde dragen —, heeft de bureauredacteur Peter Hoffman van het Nederlandse weblog met betrekking tot de cultuur van het fin de siècle, All art is quite useless, een opmerking gewijd aan een essay van Martin Geck over de uiterst kwalijke houding die Richard Wagner (1813-1883) heeft ingenomen na het overlijden van zijn jong gestorven collega Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847), en hij schrijft daarin het volgende: "Hoe onwaarschijnlijk het mag klinken: Richard Wagner voelde zich lange tijd de mindere van Felix Mendelssohn Bartholdy." Om nu niet iedereen, die door die opmerking nieuwsgierig is gemaakt, te dwingen een boekhandel in stad of dorp dan wel via het internet op te zoeken, alwaar men zich op enigerlei wijze in het bezit kan stellen van dat essay, heb ik in een artikel in datzelfde elektronische cultuurtijdschrift uitgelegd wat er zich, speciaal in dat kader, zoal in de geest van de meester van Bayreuth heeft afgespeeld.
__________
Afbeelding: Buste (op sokkel) in Venetië, ter nagdachtenis van Richard Wagner.

Edvard Hagerup Grieg is Componist van de Week

'Eigen geluid'
In de door de Vara via Radio 4 uitgezonden reeks Componist van de Week — die we op werkdagen tussen 19:30 uur en 20:00 uur kunnen beluisteren — staat de Noor Edvard Hagerup Grieg (1834-1907) deze week — om precies te zijn van maandag 15 tot en met vrijdag 19 juni — centraal.
Grieg was, om het populair te zeggen: op zoek naar een eigen geluid, en vond dat in de bestaande volksmuziek van het eigen land. Daarin stond hij in zijn functie als scheppend musicus niet alleen: niet zo lang daarna zou zijn mede-Scandinaviër, de Fin Jean Sibelius (1865-1957), die nog een halve eeuw langer op onze aarde de ontwikkelingen binnen het muziekleven zou meemaken. Weer enkele decennia verder in de tijd zouden in Hongarije de twee, in dat opzicht onafscheidelijke, namen opduiken van componisten die een groot deel van hun tijd hebben besteed aan onderzoek naar achtergronden, functie en betekenis van de volksmuziek aldaar: Béla Bartók (1881-1945) en Zoltán Kodály (1882-1967).

Reizen door Europa
Samen met zijn vrouw Nina, die een voortreffelijke zangeres was, heeft deze musicus Europa afgereisd en aldaar optredens verzorgd als pianist, en hebben de luisteraars ook nog kennis kunnen nemen van zijn eigen composities. De toehoorders heeft Grieg heel snel weten te veroveren, en dat gold eveneens voor tal van collega's.
Een prachtige portretfoto uit 1899 — met daarop een opdracht van de beide echtelieden, gedateerd 24 /12 /02 te Kristiania— is eveneens getuige van het feit dat de beiden ook nog tijdens het fin de siècle hun invloeden aan het muzikale front hebben doen gelden.

Scandinavisch concert op Musikfestival in Münster

Eén Deen, één Noor, één Fin
Op zaterdag 13 juni presenteert de Duitse radiozender — tussen 20:00 uur en 22:30 uur — een rechstreeks concert dat wordt gegeven door het WDR Sinfonieorchester tijdens het WDR Musikfestival Münster. Er staan drie werken op het programma van evenzovele, verschillende Scandinavische componisten, van wie er twee nog in de twintigste hebben geleefd: Jean Sibelius (1865-1957) — die is vertegenwoordigd met zijn Eerste Symfonie — zelfs nog tot in de tweede helft van de vorige eeuw. Met dat opus uit 1899/1900 wordt het concert onder leiding van de Noor Eivind Gullberg Jensen afgesloten. Deze musicus is, met ingang van het komende seizoen, chefdirigent van de NDR Radiophilharmonie Hannover.
Voor de pauze klinkt het wereldvermaarde Concert voor piano en orkest in a klein, opus 16, van de Noorse muziekmeester Edvard Grieg (1843-1907). Solistische medewerking zal worden verleend door Herbert Schuh. Het ensemble opent het concert met het eerste werk dat een opusnummer (1) draagt van de Deense muziekmeester Niels Wilhelm Gade (1817-1890): de Nachklänge aus Ossian, voltooid in 1840.
Een uitgebreid artikel met veel meer informatie over dit concert is te vinden op de fin de sièle cultuursite All art is quite useless van Rond 1900.nl.

Mahlers Negende vrijdagavond op radio NDR Kultur

Gereedgekomen in 1909
Op vrijdag 12 juni kunt u op de Duitse regionale radiozender NDR Kultur van de Norddeutsche Rundfunk, in het programma NDR Radiophilharmonie luisteren naar een uitvoering van de Symfonie nr. 9 in D grote terts uit het oeuvre van Gustav Mahler (1860-1911). Het ensemble dat dit opus zal spelen, is het in de titel van het programma genoemde orkest: de NDR Radiophilharmonie Hannover, onder leiding van Eiji Oue, die sedert 1998 vaste dirigent van dit instituut is, nadat hij een jaar tevoren een zeer succesvolle tournee met het orkest had gemaakt. Met dit concert op de elfde en twaalde van deze maand neemt Eiji Oue na elf seizoenen afscheid van het orkest; hij wordt opgevolgd door Eivind Gullberg Jensen.
Een zeer uitgebreid artikel met achtergronden en een technische toelichting is te vinden op het Nederlandse weblog over de cultuur van het fin de siècle All art is quite useless van Rond1900.nl, gepubliceerd op 10 januari 2007. U hoeft daarvoor alleen maar hier te klikken.
___________
Foto: Dirigent Eiji Oue.

Piet Paaltjens: Waldhoorn of Turksche trom

Hoor ik op Sempre* een waldhoorn,
Of ook wel een Turksche trom,
Dan moet ik zo bitter weenen;
En — ik weet zelf niet waarom.

Vraagt een der werkende leden:
"Hoe kan een Turksche trom
Of een waldhoorn u zo roeren?"—
Dan weet ik zelf niet waarom.

Is 't wijl in beter dagen
Een vriend de Turksche trom
Niet onverdienstelijk bespeelde? —
Ach, ik weet zelf niet waarom.

Piet Paaltjens, pseudoniem van
François Haverschmidt (1835-1894)
Uit: Immortellen nr. XXV, 1850-1852.
Opgenomen in Snikken en grimlachjes van Piet Paaltjens
zevende druk, H.A.M. Roelants, Schiedam; October 1895.
__________
* Met Sempre wordt bedoeld: Sempre Crescendo (steeds groeiende), het muziekgezelschap van de toenmalige Leidsche studenten.
__________
Afbeelding: Voorzijde van de zevende druk (1895) van de Snikken en grimlachjes — poëzie uit den studententijd van Piet Paaltjens.

Tsjajkovski's Pathétique nader beschouwd

Hoog op 's werelds ranglijst
Op de tweede pinksteravond voorziet de Duits-Franse cultuurzender Arte-televisie, meer nog dan andere dagen, al haar toeschouwers en luisteraars met nog meer zuiver culturele onderwerpen dan andere dagen het geval is. Niet alleen filosofen, dichters, diplomaten, een op feiten gebaseerde thriller van Claude Chabrol, een documentaire over de toekomst van de wereld en de rechtstreekse uitzending van een nieuwe versie van Webers opera Der Freischütz staan deze dag op het programma, er zal tevens middels een briljante film van de Russische documentairemaker Iossif Pasternak en detail worden ingegaan op het ontstaan van de laatste symfonie, de Zesde, van Pjotr Iljitsj Tsajajkovksi: de Pathétique, in b-kleine terts, opus 74, die werd afgerond in 1893. Deze symfonie wordt over de hele wereld veelvuldig gespeeld, en — volgens de informatie van Arte — behoort deze zelfs tot de drie meest uitgevoerde werken in die discipline [1], naast de Franse Symphonie Fantastique uit 1830 van Hector Berlioz (1803-1869) en de Negende Symfonie, Aus der Neuen Welt, gecomponeerd in 1894 door Antonín Dvořák (1841-1904).
Aan de hand van fragmenten uit de dagboeken van de componist, en door interviews met mensen die meer weten van het — uiteindelijk binnen twaalf dagen geconcipieerde — werk, zoals de Israëlisch-Franse violist Ivry Gitlis (geboren in 1922) en met Polina Vaidman, curator van het Tsjajkovski-Museum in Klin krijgt de kijker vrij snel een beeld van alles wat ook maar enigszins van invloed is geweest op het ontstaan van deze mijlpaal in de geschiedenis van de symfonische muziek, niet alleen binnen Rusland.
Deze documentaire van Iossif Pasternak — een Franse productie uit 2006 — wordt eenmalig door Arte-televisie uitgezonden op maandag 1 juni, tussen 22:10 uur en 23:05 uur.
__________

[1] De Vijfde Symfonie van diezelfde componist had je, gezien velerlei informatie, eigenlijk in plaats van de Zesde op die scala van populariteit verwacht.
__________
Afbeelding: Foto genomen na de overhandiging, aan Tsjajkovski, van de documenten behorende bij het eredoctoraat van de Universiteit van Cambridge in 1893.