Muziekinstrumenten in de Bijbelse oudheid (1)

Ongezocht maar toch gevonden
Tijdens het bekijken van, tegen sluitingstijd, al de die dag nog resterende nieuwste aanwinsten op het gebied van boeken in een kringloopwinkel, viel mijn oog op het Bijbels BEELD Woordenboek van Dr. A. van Deursen, met tekeningen van J. de Vries. Het betreft een — ondanks de leeftijd van inmiddels zes decennia — gloednieuw exemplaar uit 1947, dus van de tweede druk, zoals die door J.H. Kok te Kampen werd uitgegeven. In ieder geval zijn er tot en met 1993 steeds maar weer herdrukken van het boek uitgekomen, al heb ik even gedacht dat het redelijk zeldzaam moest zijn, aangezien ik — zelf toch ooit met mijn dagelijkse bezigheden "ook van dat vak" — het niet eerder in handen had gehad. Het raadplegen van de aanbiedingen via de elektronische snelweg was echter aanzienlijk, en zoals dat inmiddels bij vrijwel alle uitgaven het geval is, bleek ook nu een relatief grote discrepantie in de prijzen, variërend van 2 tot 15 euro voor exact deze uitgave.
Het ongebruikte exemplaar dat is voorzien van een heden ten dage zogeheten hardcover met stofomslag, kostte maar heel weinig. En voor dat geringe bedrag wordt een schat aan informatie verstrekt in woord en beeld — tegenover elke tekstpagina bevindt zich er één met diverse afbeeldingen — en sommige illustraties zijn niet alleen maar belangwekkend voor gelovigen van allerlei gezindten, doch eveneens voor mensen die muziekinstrumenten puur op hun technische en — eventueel eveneens — emotionele merites willen beoordelen.


1: Harp uit Ur — De harp met elf snaren die het nummer 1 van de zeven afbeeldingen toont, heeft elf snaren; het instrument wordt met de hand bespeeld. In het eerste boek van Samuel, 16:16 komt het ook voor en wordt gemeld dat "hij het met zijn hand spele". In hetzelfde Bijbelboek (10:5) en in het tweede van dezelfde Samuel (6:5) wordt echter ook gewag gemaakt van het feit dat deze harp in Israël lopende werd bespeeld en dat houdt in dat de bespeler dit instrument moest dragen, hetgeen noodzakelijkerwijs leidt tot de conclusie dat het niet al te zwaar kan zijn geweest. Het klanklichaam is voorzien van ornamenten en aan het uiteinde is een ramskop als versiering aangebracht.
2: Joodse gevangenen bespelen de lier — De afbeelding laat ons drie gevangen genomen mannen zien, die onderweg in een bergwoud de lier bespelen. Zij worden begeleid door een ietwat luxueuzer geklede soldaat [b] die zowel een knots meedraagt, alsook een boogtas. In het Bijbelboek Psalmen 137:3 wordt hierover meer verteld.
3: Cymbalist uit Assyrië — De twee kleine koperen bekkens, die op deze afbeelding te zien zijn, komen eveneens voor in het boek der Psalmen (150:5). Deze instrumentjes werden tegen elkander geslagen en functioneerden daarmee voor het aangeven van de maat en niet om de melodie te begeleiden. In diverse andere bijbelboeken worden zij genoemd als onderdeel van orkesten.
4: Assyrische pauk — Op de tekening is te zien dat iemand een pauk bespeelt, die voor zijn buik hangt, en waarvan derhalve de omvang niet zo groot was; in de tempel daarentegen werden manshoge exemplaren bespeeld. De doffe toon hiervan was op grote afstand waarneembaar.
In Israël werd de handtrommel of tambourijn door vrouwen bespeeld. Daarover wordt in he Bijbelboek Exodus (15:20) bericht. Het instrument werd voorts gebruikt voor het aangeven van de maat bij reidansen; daarover wordt gerept in het Boek Richteren (11:34). Ook tijdens optochten, volksfeesten en andere vrolijke gelegenheden kon men het tegenkomen.
5: Assyrische dubbele fluit — Oorspronkelijk werd de fluit vervaardigd uit riet, en in latere tijden tevens uit brons. Het instrument vervulde tal van functies, zowel ter begeleiding van klaagzangen — waarover we kunnen lezen in het Bijbelboek Jeremia (48:36) en Matthaeus (9:23) — alsook in combinatie met vreugdeliederen.
6: Egyptische luitspeelster — Het meisje bespeelt de luit met een plectrum, dat heden ten dage ook nog bestaat en wordt gebruikt, maar in het geval van de luit in de bewuste vervlogen tijden werd het minuscule plaatje steeds gebruikt voor het tokkelen op het betreffende instrument. In het Bijbelboek Koningen I (10:12) kan men lezen dat vooraanstaande lieden een luit van sandelhout lieten vervaardigen.
7: Reidans met diverse instrumenten — De Egyptische uitbeelding, die hier is gekozen om de reidans met begeleiding van palmtakken, handtrommels en lieren weer te geven, heeft als saillant detail een naakt kind met in de hand een tak. Niet alleen in Egypte, maar tevens in Israël kwamen dansen bij godsdienstige feesten voor. Ook hierover is één en ander te vinden in de eerste anthologie van de westerse wereld. In het Boek Richteren (21:21) wordt gewag gemaakt van "de dochters van Silo" die "uitgegaan zullen zijn" om met reien te dansen, en in het Boek der Psalmn (68:26) worden "trommelende maagden" ten tonele gevoerd.