Mendelssohn Composer of the week — BBC Radio 3

Vijfmaal een uur met herhaling
In de werkweek die loopt van maandag 26 januari tot en met vrijdag 30 januari zal de in 1809 op 3 februari geboren Felix Mendelssohn-Bartholdy als Composer of the week in het Britse luisterprogramma BBC Radio 3 figureren. Het betekent in de praktijk dat er vijf dagen achtereen een uur muziek van deze meester zal klinken tussen 13:00 uur tot 14:00 uur onze tijd, en in de herhaling steeds op dezelfde avond tussen 23:00 uur en 00:00 uur onze tijd — en dat is later dan lange tijd gebruikelijk is geweest.
We mogen er overigens ook zonder deze speciale functie gedurende die vijf werkdagen in BBC-kringen, en daarmee over de gehele globe, dat er in 2009 flink wat aandacht aan deze eenmalige persoonlijkheid zal worden geschonken. De inmiddels lopende twaalf maanden zijn reeds uitgeroepen tot Josef Haydn-jaar, Händel-jaar en Mendelssohn-jaar, al zouden er nog tal van aanleidingen gevonden kunnen worden die lijst uit te breiden, al zal dat dan met veelal mindere muziekgoden het geval zijn.

Concert met drie werken
Op maandagavond wordt — tussen 20:00 en 22:00 uur — overigens ook op de Duitse radiozender NDR Kultur een Mendelssohn-concert voorgesteld door het NDR Sinfonieorchester onder leiding van zijn chef-dirigent Christoph von Dohnanyi. Dat concert telt drie delen: de ouverture Ruy Blas, opus 95; daarna het onnavolgbare Vioolconcert in e-klein, opus 64, en tot slot de Tweede Symfonie, in Bes, opus 52, bijgenaamd Lobgesang. Deze drie werken stammen alle uit dezelfde periode: de genoemde ouverture uit 1839, de symfonie uit 1840, en het Vioolconcert uit de jaren 1838-1844.

Literair celloconcert van Henri Dutilleux op Mezzo

Uitzonderlijk Celloconcert
De klassieke muziekzender Mezzo-televisie heeft dezer dagen in de programmering een uitvoering opgenomen van het Celloconcert van Henri Dutilleux. Deze compositie, die de betiteling Tout un monde lointain draagt, behoort tot de niet zo ruim voorziene categorie van heel direct literaire celloconcerten. Over die componist, zijn werken en specifiek de inhoud van het bewuste concert voor cello en orkest heb ik een zeer uitgebreid artikel geschreven, dat eveneens op deze site is opgenomen op zondag 9 maart 2008.
Via Mezzo-televisie wordt het concert in kwestie, met een duur van 30 minuten, uitgezonden op donderdag 22 januari 2009, om 20:30 uur. Het betreft een verfilming, die is gerealiseerd door Hervé White Tryptique tijdens het concert dat de Franse cellist Henri Demarquette twee avonden achtereen heeft gegeven met het symfonieorkest van Mannheim onder leiding van Frédéric Chaslin, in een zaal, die was gevuld met 3500 toehoorders. Henri Demarquette bespeelt een cello die afkomstig is uit het instrumentenmakersatelier van Goffredo Cappa in het jaar 1697.
Het concert zal door Mezzo-televisie worden herhaald op vrijdag 30 janari om 17:00 uur.
__________
Foto; De Franse cellist Henri Demarqette.

Een Bösendorfer voor slechts vijduizend Pond

Onverwachte meevaller
Het gebeurde tijdens één van de veilingen in het Engelse antiek-en-curiosa-programma Cash in the attic, een fenomeen dat je altijd weer met zeer gemengde gevoelens bekijkt, niet alleen vanwege de clichématige formule, maar vooral in verband met de vreselijke presentatoren, die voornamelijk van de vrouwelijke kunne zijn en simpelweg niet anders blijken te kunnen dan zich in superlatieven en andere clichés, en vooral stuitende Yanken-begrippen te uiten. Over dat aspect van het programma, dat de makers zelf van het predikaat show voorzien, alsmede enkele andere pijnlijke onaangenaamheden die het geheel kenmerken — kom ik zeer binnenkort op één of meer van onze zustersites nog wel terug.
Hier gaat het echter om een stuk Europees cultuurgoed dat tussen alle andere te veilen artikelen — van degene(n), die de hulp van het programma heeft ingeroepen om op die manier aan wat (extra) geld te komen — wordt aangeboden. In een korte pauze nam de taxateur de presentatrice mee naar een Bösendorfer-vleugel in uitstekende staat met een lengte van 5 foot 5 inches (ca. 165 m.), en vertelde hij dat dit instrument nog zou worden geveild voordat de resterende goederen van de eigen 'cliënt' aan de beurt kwamen.
Toen het instrument vrij snel van eigenaar wisselde, gaf de taxateur als terecht commentaar dat de koper wel een bijzondere meevaller had gehad voor het hoogst gedane bod: vijf duizend pond plus BTW en opcenten.
___________
Afbeelding: Bösendorfer-logo.

Bruckners Vierde Symfonie onder Rafael Kubelik

Met Wiener Philharmoniker
Het zal een redelijk oude opname zijn van Bruckners Vierde Symfonie die op woensdag 21 januari door de klassieke muziekzender Mezzo-televisie zal worden gepresenteerd tussen 17:00 uur en 18:10 uur. Het betreft een uitvoering door de Wiener Philharmoniker onder leiding van Rafael Kubelik (1914-1996).


Dat vermoeden over de ouderdom van de opname wordt niet alleen ingegeven door het feit dat de dirigent in kwestie alweer meer dan een decennium geleden is gestorven, maar mede doordat hij zich — behoudens uitzonderingen — al in 1984 uit het openbare muziekleven als dirigent had teruggetrokken. In principe om zich verder uitsluitend te wijden aan het componeren. "De muziek is mijn vaderland", luidde een bekende uitspraak van hem. En dat vaderland vond hij een tijdlang met enige regelmaat op het podium van het Amsterdamse Concertgebouw.
Het is uiteraard mogelijk dat het bij de gefilmde versie die wij te zien (kunnen) krijgen nu juist wel om één van die uitzonderingen gaat, maar anders is de opname in ieder geval een kwart eeuw oud. Het zal bij de aftiteling wel blijken. En het is eigenlijk alleen maar van adminsitratief belang.
Over die Vierde Symfonie — genaamd de Romantische — van Anton Bruckner, heb ik een uitgebreid artikel opgenomen op het befaamde Nederlandse fin de siècle cultuurweblog All art is quite useless van Rond1900.nl.
__________
Afbeelding: Een nog jonge Rafael Kubelik in 1937.

Componist van de week is Samuel Colerigde-Taylor

Vara-serie op Radio 4
Terwijl Joseph Haydn (1732-1809) in de serie van BBC Radio 3 op de officiële werkdagen van maandag 19 tot en met vrijdag 23 januari Composer of the week is, en 2009 niet alleen het Mendelssohn-jaar is (geboren in 1809) en het Händel-jaar (overleden in 1759), mag het ware echte Haydn-jaar pas op 31 mei beginnen, aangezien het dan exact twee eeuwen is geleden dat de oude heer is heengegaan.
In de Vara-reeks op Radio 4, die eveneens als Componist van de week wordt betiteld, is het vijf dagen achtereen een Engelse naam, die de boventoon voert: Samuel Coleridge-Taylor (1875-1912) — niet te verwarren met de, eveneens Engelse, dichter, criticus en tevens filosoof Samuel Taylor-Coleridge (1772-1834). Samuel Coleridge-Taylor was de zoon van een Engelse moeder en een arts uit Sierra Leone, die echter al voor de geboorte van zijn zoon terugkeerde naar zijn vaderland.

Eeuwwisseling in Engeland
De jonge componist en dirigent is tijdens het Britse fin de siècle het boegbeeld geworden van de zwarte intellectuelen in Engeland, waar hij met zijn uitzonderlijke talenten en intelligentie werd beschouwd als een nieuwe belofte voor de twintigste eeuw. Dat hij bijzondere muziek schreef, bleek tevens uit de reactie van een Amerikaans criticus toen die de muziek van Coleridge-Taylor in New York had gehoord. Hij beschouwde de jonge componist als "de nieuwe Mahler". Tal van blanke orkestmusici noemden hem "black Mahler". Hij genoot een enorme populariteit bij de Afro-Amerikaanse bevolkingsgroepen, hetgeen bij elke tournee opnieuw naar voren kwam. President Teddy Roosevelt nodigde hem uit in het Witte Huis. Opvallend is dat juist in de zo sterk discriminerende Verenigde Staten deze Britse componist populairder werd dan in zijn geboorteland.
Hoewel hij in tal van de klassieke genres heeft gecomponeerd, werd Hiawatha's Wedding Feast zijn bekendste werk. Die cantate is ontstaan naar de omvangrijke Hiawatha-cyclus van Henry Wadsworth Longfellow (1807-1882). Coleridge-Taylor moet met die poëzie wel een zeer sterke affiniteit hebben gehad. Hij heeft zijn zoon (1900-1980) de voornaam Hiawatha gegeven.
Een tijdlang was deze, al op 37-jarige leeftijd aan longontsteking overleden, componist uit de focus van muziek-geïnteresseerden in de meest brede zin min of meer verdwenen, en daarom is het goed dat er nu aandacht voor zijn werk is. Wellicht dat vijf keer een half uur muziek via een Nederlandse radiozender de aandacht toch weer een beetje kan genereren.
Voor details over de programmering kunt u terecht op de website van Radio 4, Componist van de week, onderdeel Speellijst.
____________
Afbeeldingen
1. De Engelse componist Samuel Coleridge-Taylor.
2. De Amerikaanse dichter Henry Wadsworth Longfellow.

Rietkwintet Calefax integreert stertrompettist Marco Blaauw als pronkjuweel voor zes concerten

Zes concerten in acht dagen
Niet alleen voor het gemak, maar tevens in volle overtuiging gaan we er van uit dat de toegevoegde waarde — waarmee de Vijf van het Riet [1], beter bekend onder de verzamelnaam Calefax, in de periode van 20 tot en met 28 januari voor zes optredens in den lande tijdens de dan duistere avonden bijstand krijgen van koperblazer Marco Blaauw, thans uit onze heel direct oostelijke Nachbarstaat — niet als een belasting zal worden ondergaan; niet voor de uitvoerenden en al evenmin voor de tweebeners die komen luisteren. Immers, die Jongens gaan niet over één nacht ijs, en dat is maar goed ook, want bij de huidige weerssituatie tussen Tilburg en Groningen — waar deze optredens zullen plaatshebben — kan men maar beter een heel ander vervoermiddel kiezen dan schaatsen of een arreslee, anders komen er ongelukken van en bieden vijf kleine doch o-zo-fijne rietjes niet voldoende soelaas om boven water te blijven. Moge zulks dan ook nimmer de aanleiding zijn dat Raaf Hekkema zijn Tranenvloed uit 2008 in de eerste maand van dit oneven jaar zesmaal de vrije loop zal laten.

Tijdelijk sextet van vijf maal hout en één keer koper
Op de website van impresario Tia Schutrups worden deze optredens als volgt aangekondigd: "Calefax voegt een gouden rand toe aan zijn rietgeluid." Hoewel we hier geen opzettelijke of tersluikse knipoog vermoeden, kon het toepasselijker niet zijn, enige nadruk tijdens het laatste concert op 28 januari te Groningen, aangezien deze Stad in het Grunnens Laid wordt omschreven als (Nederlands gezegd:) Pronkjuweel in Gouden Rand. [2]
Ze zijn heel wat van plan als sextet, al moet direct gezegd dat men niet alleen samen speelt, doch ook nog onafhankelijk van elkaar en dat verruimt het scala alleen maar ten faveure van de luisteraars die tijdens die concerten ook best kijkers mogen zijn; en dat alles dan ter meerdere glorie van Santa Caecilia.
Karel de Grote-laureaat Marco Blaauw, die tevens de reputatie van vernieuwer heeft verworven, zal een eigen compositie voorstellen, Improvisaties en er zullen ook drie premières worden gespeeld, één ware eerste uitvoering (die dat predikaat acht dagen achtereen zal houden), en twee Nederlandse premières, waaronder er één is van Sander Germanus, die daarmee de derde eigentijdse Nederlandse componist blijkt welke is vertegenwoordigd tijdens deze tournee. Het andere nieuwerwetse werk voor Neerlands bodem nu is afkomstig van Karlheinz Stockhausen (1928-2007): Harmonien, eveneens een solostuk voor de uitbundige trompettist.
Een andere, eenentwintigste eeuwse compositie, voor Calefax zonder dat het vijfvoudige riet een koperen inkleuring krijgt, draagt de titel Line and length, stamt uit 2007 en is geschreven door de in 1975 geboren Australiër, die echter in Londen leeft: Matthew Shlomowitz.
De overige drie composities zijn afkomstig uit de koker van drie oudgedienden, van wie Miles Davis nog de meest recente is. Deze virtuoos werd in 1926 geboren en wist intens te leven en te werken voordat hij de immer gereed zijnde Lift naar het Schavot des levens in 1991 heeft betreden.
Al het boven omschrevene aan nieuwere en nieuwste composities zal worden omsloten door twee veel oudere stukken in een hedendaagse aanpassing voor de beschikbare bezetting. Ter opening wordt dat een werk van Guillaume Dufay (ca. 1397-1474); ter afsluiting komt Papa Bach (J.S.: 1685-1750) nog even met een Ricercare uit BWV 1079, dat velen van u en tal van al de uwen zullen kennen als Musikalisches Opfer.


Verdere details over het programma alsmede exacte gegevens over de uitvoerenden zijn te vinden op het daarvoor ingeruimde gedeelte van de website van impresario Tia Schutrups. Dat geldt eveneens voor de plaatsen en aanvangstijden op de zes dagen dat dit concert zal worden gegeven.
__________
[1] Het lijkt warempel wel de titel van een christelijke streekroman, ontstaan uit eveneens een samenvoeging: van de Engelse schrijfster Enid Blyton, die legio boeken over De Vijf schreef, en de Nederlandse auteur W.G. van de Hulst, die de calvinistische waarden tussen het riet liet vinden.
[2] "Ain Pronkjewail in golden raand is Grunnen Stad en ommelaand."
____________
Afbeeldingen
1. Stertrompettist Marco Blaauw.
2. De Nederlandse componist Sander Germanus.
3. Calefax Rietkwintet.

Portret van de tenor Fritz Wunderlich (1930-1966)

Blijvend belang
Zondag 18 januari, 's middags tussen 12:00 en 13:00 uur, presenteert het tweede Nederlandstalige Belgische televisienet Canvas weer een aflevering van de reeks Canvas Klassiek. Daarin zal deze keer een portret worden vertoond van de Duitse zanger Fritz Wunderlich, die niet alleen wordt beschouwd als de ideale Schubert-zanger, maar die tegelijkertijd een Mozart-tenor bij uitstek was. Net als die beide Weense grootmeesters is ook deze zanger jong overleden; zelfs Mozart heeft nog bijna een jaar langer geleefd. Fritz Wunderlich werd, op negen dagen na, 36 jaar oud.
In tegenstelling tot de meeste andere musici van formaat is Fritz Wunderlich pas met een zangstudie begonnen toen hij al twintig jaar was. Dat laatste mag eige verbazing wekken als men bedenkt dat hij ouders had die beiden in het officiéle muziekleven een functie vervulden Dat deed hij tussen 1950 en 1955 aan de Musikhochschule van Freiburg. Na zijn afstuderen werd hij direct geëngageerd door de Staatsopera van Stuttgart. Drie jaar daarna werd hij daarnaast door de Oper van Frankfurt am Main gecontracteerd en in 1960 is daar de Bayerische Staatsoper te München nog bijgekomen.
De zanger ontwikkelde snel een enorm repertoire waarmee hij tevens op tournee ging, zowel binnen het Duitse taalgebied alsook verder in en buiten Europa. Elk jaar opnieuw was hij als zanger te gast tijdens de Salzburger Festspiele. Naast het operarepetoire waarin hij uitblonk in muziekdramatische rollen van Mozart en Richard Strauss, was hij eveneens groots in rliederenecitals. Voorts heeft hij een blijvende indruk gemaakt met de partij van de Evangelist in Bachs Matthaeus Passion.

Priveleven
In1956 trad Fritz Wunderlich met de harpiste Eva Jungnitsch in het huwelijk. Hij was toen net een jaar verbonden aan de Staatspera van Stuttgart, en daarom nam het echtpaar in die stad ook zijn intrek. Later verhuisde het stel naar München. Uit dat huwelijk werden drie kinderen geboren. Medio jaren zestig, toen zijn carrière reeds op het hoogtepunt was aangekomen en hij was uitgenodigd door de New Yorkse Metropolitan Opera, viel Fritz Wunderlich, in een jachthuis bij vrienden, van een trap, hetgeen hem fataal is geworden door een schedelfractuur. Binnen een etmaal is Fritz Wunderlich overleden.

Historische opnamen
Van zijn stem bestaan tal van opnamen, waarvan vele nog in enigerlei vorm te beluisteren vallen. In de laatste jaren van de vorige eeuw zijn erin de reeks faszination Musik — een samenwerkingsverband van de SWR (Südwestrundfunk) en Hänssler Classic — twee cd's met zogenoemde Historische opnamen uitgegeven. Eén daarvan is een verzameling van aria's uit opera's en operettes, die Fritz Wunderlich in de jaren 1954-1965 [1] heeft gezongen: Scarlatti, Gluck, Verdi, Puccini enerzijds en aan de andere kant Robert Stolz, Franz Lehar, Emmerich Kálmán, Leo Fall en Nico Dostal. De voordracht op de tweede Hänssler-cd beperkt zich tot Geistliche Lieder [2], opgenomen in de jaren 1956-1958. Naast zeer bekende namen: Heinrich Schütz, Georg Philipp Telemann en Dietrich Buxtehude komen we eveneens componisten tegen die bij het grote publiek van nu minder naam en faam genieten Johann Rosenmüller (1619-1684) Chriistoh Graupner (1683-1760) en Johann Philipp Krieger (1649-1725).
__________
[1] Hänssler Classics CD 93003.
[2] Hänssler Classics CD 93025.
____________
Afbeeldingen
1. De tenor Fritz Wunderlich.
2. Voorzijde cd-boekje met historische opnamen: aria's uit opera's en operettes.

Ter nagedachtenis van Nederlandse Joodse componisten werkzaam in de twintigste eeuw

Honderdste Uilenburger Concert
Als maandag 19 januari, 's avonds om 20:15 uur, in de 18de eeuwse Uilenburger Synagoge het Honderdste Concert dat de naam van die Sjoel draagt, in het bijzijn van Amsterdams burgemeester Job Cohen van start zal gaan, mogen alle aldaar aanwezigen tien geheel verschillende programma-onderdelen verwachten van acht Nederlandse componisten, welke tijdens de twintigste eeuw hebben geleefd, maar van wie de helft het jaar 1945 niet heeft gehaald. Er is niet veel fantasie voor nodig om te beseffen dat niet ziekte of ouderdom de oorzaak is geweest voor het verscheiden van deze musici, maar de wetmatigheid in de uitermate duivelse destructiedrift van een geïncareerd geestelijk defect: Dolle Dolf en zijn wereldomspannend misdaadsyndicaat zonder weerga, waarvan de van gif doordrenkte tentakels nog steeds in alle uithoeken van het ondermaanse hun demonische invloeden laten gelden.

Vuilnisvondst
Het is te danken aan de toevallige vondst die kinderen hebben gedaan bij een vuilnisvat, anders was het gehele oeuvre van Simon Schuijer (1873-1942) niet van de vernietiging gered; nu bevindt het zich in het Nederlands Muziek Instituut in Den Haag. Uit dat oeuvre wordt één compositie gespeeld. Ook het werk van Hans Lachman (1906-1990) bevond zich in omstandigheden die onder geen beding aanvaardbaar is voor uitgeschreven composities, of zelfs voor aantekeningen dan wel kladversies: een vochtige schuur.
Tijdens het schrijven van dit artikel bereikte ons het bericht dat het concert reeds is uitverkocht. Daarom moet misschien een poging worden ondernomen deze uitzonderlijke combinatie van muziekstukken en uitvoerenden op een gepast tijdstip te herhalen. Dat zal wellicht enige organisatorische hoofdbrekens gaan kosten, maar niet alleen de mensen die nu het concert niet meer kunnen bezoeken, ook anderen die er op enigerlei wijze op zijn geattendeerd, zullen met hun aanwezigheid mede kunnen zorgen voor een tweede volle zaal.
Voor meer informatie over de te spelen werken, de componisten zelf en de uitvoerenden, alsmede de organisatie van de Uilenburger Concerten en de Leo Smit Stichting zij verwezen naar de website van Tia Schutrups' organisatriebureau voor Podiumkunsten.
____________
Afbeeldingen
1. De Synagoge in de Uilenburger Straat te Amsterdam rond de vorige eeuwwisseling. Tekening van Martin Monnickendam, opgenomen in zijn boekje Verdwijnend Oud-Amsterdam. — Zie daartoe tevens een bijdrage op onze zustersite Tempel van het Fin de siècle.
2. Andries de Rosa (1869-1943), één van de componisten van wie maandag 19 januari in de Uilenburger Synagoge twee composities zullen worden uitgevoerd.

Sprekende gitaren van meesterbouwer Flip Scipio

Het Uur van de Wolf
In het NPS-televisieprogramma Het Uur van de Wolf van de NPS wordt op vrijdag 16 januari via de zender Nederland 2 — tussen 22:50 uur en 23:50 uur — een muzikale documentaire gepresenteerd over onze Meestergitaarbouwer Flip Scipio, een tot op het merg door liefde voor de muziek en nog andere uitingen van schoonheid bezeten man, die in staat blijkt een combinatie te realiseren tussen vakmanschap en niet in vervulling gegane beloften. De man is weliswaar Nederlander, maar hij heeft een werkplaats op Staten Island in New York.


Het betreft een film uit 2007, gerealiseerd door Claire Pijman, voor wier rekening niet alleen de regie maar tevens het draaiboek komt. Naast Flip Scipio — die een der meest geroemde en daardoor tevens geliefde gitaarbouwers van onze planeet is — komen in de rolprent tal van andere bekende grootheden uit de internationale muziekwereld voor, waarbij opvalt dat er niet echt namen uit de sfeer der klassieke kunstmuziek voorkomen. Wel zien we op de rol de namen van Carly Simon en Paul Simon staan, naast Ry Cooder en Jackson Browne, Ben Taylor en David Shaw, alsmede nog elf anderen. In de film zien we Bob Dylan, Bruce Springsteen en Paul McCartney weliswaar niet, maar ook die drie zijn klanten van Flip Scipio.
De film — die overigens eveneens als dvd bestaat, maar dan een duur van 73 minuten heeft —, zal worden herhaald op zondag 18 januari — maar dan tussen 22:00 uur en 23:00 uur — op het digitale kanaal met de stupide naam Holland Doc.

Dmitri Sjostakovits' Vijfde Symfonie via WDR-tv

Sjostakovitsj' meestgespeelde symfonie
Het Symfonieorkest van de Westdeutsche Rundfunk (WDR) is te zien op die zender in de nacht van dinsdag 13 op woensdag 14 januari. Eigenlijk is het dan al de veertiende van deze eerste maand, maar de programmering van al die ether-instanties loopt gewoon door, en meestal vindt men aldaar dat op het tijdstip van 06:00 uur in de ochtend de nieuwe dag begint.
Dat ensemble, met dirigent Semyon Bychkov [1] presenteert dan een uitvoering van de Symfonie nr. 5 in d kleine terts, opus 47, van Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975), afgerond in het jaar 1937.
Mijns inziens is het de meest gespeelde van de vijftien symfonieën van deze componist. Hetzelfde werk staat in februari tevens als laaste compositie op het programma van het jaarlijkse concert dat het Nederlands Studentenorkest weer in diverse steden van ons land geeft.
__________
[1] Niet dat familiebanden een belangrijke rol in de berichtgeving mogen spelen, maar omdat men het qua namen niet zou verwachten, hier toch de informatie dat Semyon Bychkov de oudere broer van dirigent Yakov Kreizberg is.
__________
Foto: Dirigent Semyon Bychkov.

Dode dienaren der onsterfelijke Muze herdacht

Herdenken tot in den treure
Zoals dat inmiddels meer dan gebruikelijk is, wordt elke gelegenheid aangegrepen om een jaar te koppelen aan een of andere grootheid, die iets heeft betekend voor de ontwikkeling van de mensheid. Zo was 2009 al heel lang voorbestemd het Darwin-jaar te worden — want die goede man is op 12 februari 1809 geboren — maar tevens het jaar van Georg Friedrich Händel, aangezien die op 14 april 1759 is heengegaan, maar hoewel het nu nog goed drie maanden duurt voordat hij zich echt een kwart millennium in de ruimten met de eeuwige toetsen en snaren bevindt, kan de commercie het niet afwachten en wordt er van alles verzonnen om talrijke mensen gelukkig te maken met allerhande snuisterijen, bonbons, en misschien zelfs wel Händel-pruiken, alsmede dito hemden en voor het notenschrift geschikte ganzenvederen. Dat zou in onze tijden van een krediet- en anderszins economische crisis nog wel eens wat stroever kunnen verlopen dan het met de vele parafernalia van de voorgangers in de sfeer der vele herdenkingen is gegaan.

Voor elk 365 dagen
Doch met Händel alleen, die de nodige aandacht in concertzalen en kerken wel zal krijgen, is het niet gedaan; het is twaalf maanden Mendelssohn-jaar, want die geniale muziekenschepper werd in 1809 geboren op 3 februari, hetgeen betekent dat veel gerechtvaardigde festiviteiten over een week of drie over de naar klassieke muziek luisterende mens zullen (mogen) worden uitgestort. En om een andere grootmeester niet te vergeten, die in het jaar van Jakob Ludwig Felix Mendelssohns verschijning is overleden, mogen we — om u niet direct met tientallen grootmogols tegelijk de keuze te bemoeilijken, beperken we ons hier en nu eerst maar tot die drie heren der muzikale scheppingen — Franz Joseph Haydn niet in deze context aan de vergetelheid prijsgeven. Hij, die op 31 maart 1732 was geboren, vertrok uit dit aardse in het jaar 1809 op 31 mei.

Veelvuldige herhalingen
Toch heeft de digitale Nederlandse televisiezender Cultura enige programma's aan Haydn gewijd, waarin symfonieën worden gespeeld, andere concerten worden gepresenteerd, een documentaire over de man en zijn werk wordt uitgezonden en op andere momenten van andere dagen hetzelfde wordt herhaald en andere stukken worden voorgesteld. Op zondag 11 januari is die aaneengesloten reeks van diverse bijdragen op Cultura te volgen tussen 15:42 uur en17:22 uur.
Kortom, een stoet van dode componisten zullen wij zien en horen langstrekken in dit reeds lopende jaar. Maar daarna komt er, naar verwachting, direct weer een jaar; het houdt vooralsnog niet op. Anders gezegd: herdenken tot we erin blijven. Doch niemand zal ons luisteraars daarna herdenken. En dat is hoogstwaarschijnlijk maar beter ook.
____________
Afbeeldingen
1. Georg-Friedrich Händel.
2. Felix Mendelssohn-Bartholdy.
3. Joseph Haydn met zijn ensemble.

De Grote Slagwerkavond vrijdag op NDR-Kultur

Eigentijdse percussiemuziek
De Duitse radiozender NDR Kultur presenteert op vrijdag 9 januari in het programma NDR Radiophilharmonie — 's avonds tussen 20:00 en 22:00 uur een percussieconcert dat het predikaat Die Große Nacht des Schlagzeugs heeft meegekregen. Daarin komen namen van componisten voor die weinigen binnen de wereld der klassieke muziek dagelijks zullen tegenkomen. De bekendste is nog Bruno Hartl (geboren 1963) die op meer dan één muzikaal front veelvuldig van zich heeft doen spreken. De andere componistennamen zijn Anders Koppel, H. Gruber, Rolf Wallin, Avner Dorman, en Keiko Abe.
De NDR Radiophilharmonie wordt gedirigeerd door John Axelrod; medewerking wordt verleend door de multipercussionist Martin Grubinger, aan wie we al meer dan eens een artikel hebben gewijd.

Hedendaagse slagwerk-componisten
Van Anders Koppel speelt Martin Grubinger het Concerto nr. 3 dat speciaal voor hem is geschreven. Dat hij de lievelingsslagwerker van de componist is, blijkt tevens uit de vier al eerder gecomponeerde Marimba-concerten, die aan dezelfde topsporter van het slagwerk zijn opgedragen.
Van Bruno Hartl, met wiens compositie Concert voor multipercussie en orkest, geschreven in de jaren 2000/2001, het slagwerkgebeuren van die avond wordt afgesloten, weten we wel wat meer. Die is zelf op meer dan één punt in het Oostenrijkse muziekleven positief in de aandacht van de klassieke muziekliefhebber gekomen. Naast zijn functie als solo-paukenist binnen een orkest vult ook hij zijn tijd met componeren voor instrumenten die tot de nogal uitgebreide sfeer van het slagwerk behoren, en ook hij heeft reeds eerder speciaal voor Martin Grubinger een marimbaconcert geschreven.
____________
Afbeeldingen
1. Martin Grubinger bescheiden met één stokje.
2. Martin Grubinger met een gedeelte van de enorme batterij aan slagwerk die tot zijn beschikking staat.

Celloconcert van Gretsjaninov vrijdag op de radio

Te weinig bekend in onze contreien
De Russische componist Aleksandr Gretsjaninov heeft de hoge leeftijd van 92 jaar bereikt. De eerste vijf decennia van zijn leven heeft hij in zijn geboorteland doorgebracht, maar daarna, via een tussentijds verblijf in de Franse hoofdstad, heeft hij zich in de Verenigde Staten gevestigd, waar hij de rest van zijn leven is blijven wonen, en op 3 januari 1956 te New York de laatste adem heeft uitgeblazen.
Van zijn veelzijdige oeuvre wordt, zeker in onze contreien, weliswaar veel te weinig uitgevoerd, maar op vrijdag 9 januari kunt u vroeg in de middag, in het programma Passagen van de Duitse radiozender WDR 3, luisteren naar zijn Concert voor cello en orkest, opus 8, gecomponeerd in 1897.
Aan Gretsjaninow heb ik daarom een uitgebreid artikel gewijd in het Nederlandse elektronische cultuurtijdschrift All art is quite useless van Rond1900.nl, dat op woensdag 7 januari is gepubliceerd.

Berlioz' symfonie met altvioolsolo Harold in Italië, opus 16, deze maand drie keer op Mezzo-televisie

Leven in Rome
"Niets bevalt mij zo zeer als het zwerversleven in de bossen en bergen met deze goedmoedige boeren, waarbij ik overdag aan de oever van de bergstroom slaap en 's avonds de saltarella met de mannen en vrouwen dans, zoals zij dat in hun kleine herbergen gewend zijn."
Zo liet Hector Berlioz (1803-1869) zich uit over de Italiaanse Abruzzen, die hij had leren waarderen sedert zijn verblijf te Rome. In die tijd was hij zich gaan interesseren voor de werken van Lord Byron (1788-1824) [1], welke hij min of meer verslond. Eén van diens gedichten, Childe Harold's Pilgrimage, ademt de sfeer van neerslachtigheid, die Berlioz associeerde met de zwaarmoedige, dromerige klank van de altviool.
Toen Berlioz zijn symfonie opus 16 componeerde en daarin de indrukken verwerkte van zijn Romeinse jaren, noemde hij dit werk met concertante altviool Harold en Italie. Dat verduidelijkt echter niet een eventuele interpretatie van het gedicht van Byron, maar laat zien dat in deze symfonie de Harold moet worden gezocht in Berlioz zelf.


Concert voor altviool en orkest
Oorspronkelijk was de compositie bedoeld als concert voor altviool en orkest, en wel speciaal voor Nicolò Paganini, maar die was reeds door het eerste deel zodanig teleurgesteld dat hij de geïllustreerde editie van Byron's Poetical Works, uitgegeven door Virtue & Co., City Road and Ivy Lane te Londen.componist heeft laten weten:
"Dat is niet wat ik wilde. Daar heb ik weinig te doen; ik moet voortdurend iets te spelen hebben."
Daarop had de componist echter wel een repliek paraat:
"Heb ik het niet gezegd? Wat u wilt, is een concert voor altviool, en dat kunt u alleen zelf schrijven."
Zo is uit dat alvioolconcert een vierdelige symfonie ontstaan met de alt als soloinstrument. Deze altviool speelt het leidmotief dat de held moet uitbeelden, en daarmee is dit instrument de handelende persoon van deze muzikale vertelling geworden.

Zwaarmoedigheid
Het eerste deel van dit werk beeldt Harold in de bergen uit, en draagt als titel Scènes van zwaarmoedigheid, van geluk en vreugde, waarmee de wisselende stemmingen worden aangegeven. De breedsprakige, langzame inleiding met de door harp begeleide altsolo stelt Berlioz als melancholieke dromer voor.
In het tweede deel horen we voorbijtrekkende pelgrims die hun avondgebed zingen (Mars van de pelgrims). Tussen de strofen door mompelen ze korte litanieën. Het middengedeelte is bijna hymnisch, en hierin neemt de altsolo (Harold dus) ook deel aan het gezang van de pelgrims.
In het Scherzo luistert Harold naar een serenade van een minnaar in de Abruzzen. Het motief van de houtblazers brengt de luisteraars in een landelijke omgeving. Daarna zet de Engelse hoorn de serenade in. (Berlioz is waarlijk dol op dit instrument!) Vervolgens bootsen violen en celli de gitaar van de zingende minnaar na. Harold zingt de melodie na en werkt haar zelfs nog uit, maar ondertussen is de zanger al verdwenen.
In het laatste deel (Orgie van de rovers) denkt Harold aan het verleden. Fragmenten uit de drie voorafgaande delen klinken op: de inleiding, het lied van de pelgrims en de serenade. Maar het lawaai van de bandieten overstemt alle beelden van vroeger Als het gezang van de pelgrims dan nog een keer opklinkt, neemt Harold de alt weer op, maar hij blijkt niet meer in staat zijn eigen thema terug te vinden. Tijdens het voortgaan van de orgie sterft Harold.

Bijzondere instrumenten
De symfonie, die is opgedragen aan Berlioz' boezemvriend Humbert Ferrand (1805-1868), werd voor het eerst uitgevoerd te Parijs, op 23 november 1834. Chrétien Urhan (1790-1845) was de altviolist, en Narcisse Girard (1798-1860) leidde de uitvoering.
De orkestbezetting is: 2 fluiten met piccolo, 2 hobo's met Engelse hoorn, 2 klarinetten, 4 fagotten, 4 hoorns, 2 'cornets à pistons' [2] 2 trompetten, 3 trombones, een ophicleïde [3] of tuba, pauken, triangel, bekkens, 2 kleine trommen en harp.
Naar wensen van de componist zou het strijkorkest uit minimaal 61 musici moeten bestaan: 15 eerste en 15 tweede violen, 10 alten, 12 celli en 9 contrabassen. Het zal duidelijk zijn dat geen enkel middelgroot orkest deze bezetting op eigen kracht kan realiseren. Het zou betekenen dat geen enkel orkest buiten de grote muziekcentra dit werk ooit — met uitzondering van festivals waarbij extra middelen beschikbaar worden gesteld — kan worden uitgevoerd. Gelet op de hier en daar wat uitermate idealistische voorstellingen van Hector Berlioz, zou men die bezetting misschien minder letterlijk kunnen nemen, en kan met een ensemble van kleinere omvang toch een goede uitvoering worden gerealiseerd, zeker als dat onder leiding van een goede dirigent geschiedt.

Driemaal op Mezzo-televisie
De komende weken wordt de symfonie Harold in Italië driemaal door Mezzo-televisie uitgezonden in een uitvoering door het Orchestre de Paris onder leiding van Christoph Eschenbach, met medewerking van Tabea Zimmermann, altviool. Het is een door Andy Sommer verfilmd concert dat eenkleine drie kwartier duurt.
De eerste uitzending is op woensdag 7 januari, vanaf 23:05 uur. Herhalingen zullen worden uitgezonden op donderdag 15 januari, 's ochtends vanaf 19:35 uur en op maandag 26 januari, vanaf 12:30 uur.
__________

[1] Byrons Childe Harold's Pilgrimage is in 1812 verschenen; het kan worden gezien als een soort poëtisch reisdagboek, waarin de rol van de protagonist steeds meer de indentiteit van de auteur aanneemt. Het epische gedicht gaat overeen jeugdige, romantische held die, als gevolg van desillusies met betrekking tot het leven, misantropische trekken gaat vertonen en door ontevredenheid, gekoppeld aan innerlijke onrust, tot de vlucht in het avontuur, door middel van reizen, wordt gedwongen.

[2] Over de cornet à pistons heb ik op 13 februari 2008 een artikel geplaatst op de website van het tijdschrift Mens en melodie.

[3] De ophicleïde wordt eveneens behandeld op de website van dat tjdschrift; de bijdrage daarover heb ik geplaatst op 31 juli 2007.

____________
Afbeeldingen
1. Geïllustreerde editie van Byron's Poetical Works, uitgegeven door Virtue & Co., City Road and Ivy Lane te Londen.
2. Byron 'schouwt' Rome. Illustratie uit bovengenoemde editie van zijn oeuvre.
3. Nicolò Paganini, violist en componist. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1985. (Archief Heinz Wallisch, tevens ©.)
4. Altviool.
5. De jurist en schrijver Jean Jacques Humbert Ferrand was een vriend voor het leven voor Hector Berlioz.
6. Getekende ophicleïde.
7. Roodkoperen cornet à pistons.

Gershwins Pianoconcert woensdag op Mezzo-tv

Zaalakoestiek
Na afloop van een concert in september 1987 — met François-Joel Thiollier als solist in het Pianoconcert in F van George Gershwin — had ik in de dirgentenkamer een kort gesprek met deze pianist naar aanleiding van de opmerkingen die hij aan het adres van de dirigent maakte over de zaalakoestiek en de daaraan verbonden balans in de orkestklank die bewuste avond. Hij had die niet ondergaan vanaf zijn plek aan de piano op het podium, maar na de pauze toen het orkest in kwestie Edward Elgars Enigma Variations had uitgevoerd. Ik heb hem toen het advies gegeven om de volgende avond na zijn optreden op het tegenover liggende balkon plaats te nemen, om een completere indruk te krijgen met betrekking tot die zaalakoestiek. Daar waren even veel stoelen en het enige verschil in de symmetrie was dat er zich één smalle deur in de muur op een andere plek bevond. Hoe zijn bevindingen de tweede avond waren, heb ik hem niet meer kunnen vragen, doordat ik plotseling de tweede avond niet naar het concert kon.


Hoewel zijn naam uitsluitend Frans aandoet, is François-Joel Thiollier van Amerikaans-Franse ouders. Geboren werd hij in Parijs, maar zijn eerste concert heeft hij als vijfjarige knaap te New York gegeven. Aanvankelijk studeerde hij bij de internationaal vermaarde Robert Casadeus (1899-1972) , alsmede bij andere docenten van het Parijse Conservatorium, maar hij zette zijn studie voort aan de befaamde Juilliard School of Music te New York. Dat opgroeien in twee totaal verschillende culturen heeft ervoor gezorgd dat deze pianist in zijn repertoire een uitstekend vertegenwoordiger is geworden van beide muziekrichtingen.

Concert op Mezzo-televisie
Op woensdag 7 januari kunt u de bovengenoemde pianist in het hier opgemelde concert van Gershwin beleven door op of omstreeks 19:05 uur Mezzo-televisie in te schakelen, aangezien daar en uitvoering van dat werk voor piano en orkest staat geprogrammeerd.
Hoewel dat onderdeel van de Mezzo-avond een kleine anderhalf uur lijkt te duren, geeft Mezzo aan dat de totale lengte van het concert 1 uur en 4 minuten zal bedragen. Aangezien in de titel van de bewuste mededeling te zien is dat het om de interpretatie van werk(en) van Gershwin gaat, zal er wel meer dan alleen het Concerto in F worden uitgevoerd. Helaas worden daarover — in het kader van de inmiddels gebruikelijke labbekakkerij van de Mezzo-internetredactie — geen nadere mededelingen gedaan.
Over dit Gershwin-concert is op de website Tempel der Toonkunst vaker geschreven naar aanleiding van uitvoeringen live, of via radio, dan we televisie. Een veel uitgebreider artikel met veel achtergrond-informatie kunt u vinden op dinsdag 8 april 2008.

Ernest Chausson: Vara's Componist van de week

Van amateur tot erkend componist
Vijf avonden is de Fransman Ernest Chausson (1855-1899) Componist van de week bij de Vara op Radio 4. Dat betekent van maandagavond 5 januari tot en met vrijdagavond 9 januari, steeds tussen 19:30 uur en 20:00 uur, muziek van deze zeer Franse componist, die weliswaar als buitenstaander is begonnen, maar heeft weten door te dringen in de officiële rij van professioneel schrijvende componisten in de Franse hoofdstad van die dagen. Hoewel hij ook heden ten dage vooral bekendheid heeft (gehouden) door vooral dat éne meesterwerk, zijn Poème voor viool en orkest, is het zeker niet terecht dat er zelfs muziekkenners bij de vleet zijn, die niet verder luisteren dan hun oren groot zijn. Hopelijk leggen deze vijf uitzendingen tijdens de komende week een basis voor wat meer inventiviteit bij al die luisteraars, die wel meer willen horen en kennen dan alleen datgene uit Chaussons oeuvre dat een ietwat bredere vriendekring heeft gevonden. Over deze componist kunt u op deze site een uitgebreid artikel lezen dat ik op maandag 5 mei 2008 heb gepubliceerd naar aanleiding van een uitvoering van diens enige Symfonie op de Nederlandse radio.
__________
Afbeelding: De componist Ernest Chausson omstreeks 1885. Foto: een zogeheten kabinetkaart van P. Frois te Biarritz. De foto bevindt zich in de Bibliothèque nationale de France, Paris.