Chatsjatoerjans Vioolconcert na ruim een halve eeuw weer bij het symfonieorkest in Groningen

Een halve eeuw componeren
Op 1 februari 1956 was de violiste Annie Jodry gast bij de toenmalige Groninger Orkest Vereniging onder leiding van de toen eerste dirigent van het ensemble, Jan van Epenhuysen, voor de solopartij in het Concert voor viool en orkest in d-kleine terts van de van oorsprong Armeniër Aram Iljitsj Chatsjatoerjan (1903-1978) [1], die dit werk in 1940 had geschreven en aan de Russische violist David Oistrach (1908-1974) had opgedragen.
Opnieuw op 1 februari, maar dan 52 jaar later, wordt het werk in Groningen uitgevoerd door de rechtmatige nazaat van het toenmalige symfonische ensemble: het Noord-Nederlands Orkest, dat voor deze gelegenheid zal worden geleid door gastdirigent Jacques Mercier. De solopartij zal worden gespeeld door Alexander Rozhdestvensky. [2]
We zouden het Groninger Studentenorkest MIRA echter groot onrecht doen als we in deze context niet zouden vermelden dat dit ensemble, onder leiding van zijn vaste dirigent, Gerard Wiarda, het concert met violist Tjeerd Top heeft uitgevoerd op 13 december 2001, in hetzelfde cultuurcentrum De Oosterpoort, waar het op 1 februari aanstaande zal klinken.


De componist
Chatsjatoerjans eerste geregistreerde werk stamt uit 1929 en is de eerste Mars voor een veldeenheid. Zijn laatste compositie stamt uit 1975: Triomfale Fanfares in F-groot voor trompetten en trommels. Daar tussenin ligt een omvangrijk en veelzijdig oeuvre van orkestwerken en soloconcerten, liederen, toneel- en filmmuziek. Naast het hier genoemde vioolconcert componeerde hij ook een concert voor piano en een voor cello en voor al die drie instrumenten ook nog een Concertrapspodie. Van de drie symfonieën, die hij heeft geschreven, is de Derde het meest spectaculair: naast de bezetting voor groot symfonieorkest eist de componist een orgel en 15 extra trompetten.
De Franse fluitist Jean-Pierre Rampal (1922-2000) was zo onder de indruk van dit vioolconcert dat hij Chatsjatoerjan verzocht om voor hem een concert voor Fluit en orkest te componeren. De componist vond dat de fluitist dat op basis van het concert zelf maar moest doen. Deze heeft dat advies toen maar opgevolgd.


Anatoli Ljadov
Toen Aram Chatsjatoerjan elf jaar was, stierf een andere muzikale grootheid van Rusland: Anatoli Ljadov (1855-1914), die een aantal fijnzinnige werken heeft gecomponeerd. Hij schreef slechts één symfonie, als gevolg van het feit dat hij zeer veel tijd heeft gestoken in zijn pedagogische werk. Uit dat oeuvre is het symfonische gedicht Het betoverde meer [3] redelijk algemeen bekend geworden. Dat stuk is overgebleven van twee pogingen van de zijde van de componist om een opera te schrijven, maar daar is het dan ook bij gebleven. Het tweede symfonische gedicht dat — evenals het eerste, uit 1909, en in druk uitgegeven in 1910 — daaruit is ontstaan, is Kikimora, waarmee het concert dat het NNO dezer dagen in zijn speelgebied pesenteert, zal openen.
Het concert wordt besloten met de twee overbekende, doch daardoor niet minder geniale twee suites uit de opera Carmen uit het sterfjaar van — de zoon van een kapper en pruikenmaker die toch nog zangleraar is geworden — Georges Bizet (1838-1875).


Zes keer dit concert
Het eerste van de reeks van zes concerten zal worden gegeven in Theater De Lawei te Drachten, op 31 jauari. De volgende avond is het Cultuurcentrum De Oosterpoort aan de beurt. Dinsdag 5 februari is Schouwburg Ogterop te Meppel aan de beurt, en de dag daarop doe het NNO het theater De Klinker te Winschoten aan. De beide laatste concerten worden gegeven in theater Geert Teis te Stadskanaal, op donderdag 7 februari, en het optreden in De Muzeval te Emmen sluit de reeks op vrijdag 8 februari af. De omvang van de twee eerste en het laatste theater zoude mogelijkheid voor een grote bezetting bieden, maar de drie genoemde zalen daartussen niet. Het aantal musici zal derhalve beperkt blijven tot die van een middelgroot symfonieorkest.
______________
[1] Deze spelling is de enig juiste Nederlandse transliteratie. De dikwijls gesignaleerde K aan het begin, al dan niet gevolgd door een H berust op het klakkeloos overnemen uit het Engels van deze naam (evenals van zovele andere Russische namen). De klemtoon ligt op de laatste lettergreep, omdat deze de letter Я (NL: ja) inhoudt: Хачатурян — spreek: Cha-tsja-toer-jaan. En dientengevolge bij Ljadov op de eerste lettergreep: Ljaa-dov.
[2] De Nederlandse spelling van de naam zou er zo moeten uitzien: Rozjdestvenski; een mooie naam, die als adjectief kerst- betekent.
[3] Bijna een halve eeuw geleden stond Het betoverde meer van Ljadov op het programma van het NFO in de Harmonie te Groningen. Mijn docent Latijn zat naast me en meldde dat hij voor Mozart kwam en daarom Ljadov maar tot zich liet komen. "Het lijkt mij een beproeving," zei hij zuchtend. Achteraf dacht hij daar gelukkig heel anders over.
____________
Afbeeldingen
1. Foto met vlnr Sergej Prokofjev, Dmitri Sjostakovitsj en Aram Chatsjatoerjan. Foto: Moskou 1945. Opgenomen in en overgenomen uit een DDR-biografie over Sjostakovitsj.
2. Het Noord-Nederlands Orkest met chef-dirigent Michel Tabachnik in grote bezetting.
3. Anatol Ljadov (rechts) met zijn leermeesters Nikolaj Rimski-Korsakov en Alexandr Glazoenov.
4. Hoofdingang van het Cultuurcentrum De Oosterpoort te Groningen.